Zapotrzebowanie kotów na wodę i ich nawyki związane z piciem

Wstęp

Każdy z nas potrzebuje wody, by przeżyć, ale powszechnie wiadomo, że niektórym organizmom udało się wykształcić specjalne mechanizmy w zakresie spożycia wody i utrzymania homeostazy. Koty domowe posiadają pewne charakterystyczne cechy fizjologiczne, które pomagają im w utrzymaniu równowagi płynowej; na przykład są w stanie relatywnie dobrze znieść poważną utratę płynów – do 20% masy ciała 1 Z drugiej strony potrafią produkować bardzo zagęszczony mocz 2 w celu zachowania równowagi płynów w organizmie. Uważa się, że zdolności te wynikają z faktu, iż kot domowy (Felis silvestris catus) jest potomkiem żbika afrykańskiego (Felis silvestris lybica), który miał zamieszkiwać tereny pustynne [Ryc. 1]. Jednak proces udomowiania kota najprawdopodobniej rozpoczął się 9000-10000 lat temu, gdy ludzie osiedlali się na ziemiach tak zwanego „żyznego półksiężyca” w dolinach Eufratu i Tygrysu, czyli na obszarze obecnego Iraku, Syrii, Libanu, Izraela, Palestyny i Jordanii, które w tamtych czasach w żadnym wypadku nie były terenami pustynnymi.  

Nie jest jasne, czy cechy te rzeczywiście oznaczają, że koty posiadają predyspozycje do pewnych chorób – na przykład, czy przewlekłe odwodnienie bądź produkcja zagęszczonego moczu może z czasem prowadzić to trwałego uszkodzenia nerek i układu moczowego. Może być to nieistotne w przypadku żbika afrykańskiego, który żyje stosunkowo krótko, jednak z pewnością ma znaczenie dla kota domowego, którego długość życia może przekroczyć 20 lat. Z drugiej strony koty domowe żyją w zupełnie innych warunkach niż żbiki afrykańskie (często siedzą zamknięte w domach/mieszkaniach, są pozbawione ruchu i karmione przez opiekunów) i czynniki te mogą przyczyniać się lub nawet powodować zaburzenia w funkcjonowaniu układu moczowego. W związku z powyższym należy poświęcić szczególną uwagę spożyciu płynów przez koty, zarówno udzielając ogólnych porad w zakresie opieki nad kotem, jak i w kontekście zaleceń żywieniowych.

Zapotrzebowanie na wodę i spożycie płynów

Według standardowych zaleceń kot potrzebuje dziennie około 50 ml wody na kilogram masy ciała 3 – co odpowiada 200-250 ml dziennie dla kota ważącego 4-5 kg. To zapotrzebowanie na wodę może zostać pokryte spożyciem wody pochodzącej z płynów i karmy bądź z tzw. wody metabolicznej tworzonej wewnątrz organizmu. Oznacza to, że spalenie 1 g białka, skrobi lub tłuszczu dostarcza odpowiednio niecałe 0,4 g, 0,6 g i 1,1 g wody 4. Naturalne pożywienie kotów, tj. upolowane przez nie małe ssaki i ptaki, zawiera około 70% wilgoci 5. Dlatego też przy 200-250 g pożywienia przyjmowanego każdego dnia (co odpowiada średniemu zapotrzebowaniu energetycznemu) 70% zapotrzebowania zwierzęcia na płyny zostaje już pokryte przez spożycie pokarmu – bez uwzględniania dodatkowej „wody metabolicznej”. Spożywanie przez kota karmy mokrej o wilgotności 80% (znów przy średnim zapotrzebowaniu na poziomie 250-300 g) może w pełni pokryć jego zapotrzebowanie na płyny. Badania przeprowadzone ponad pięćdziesiąt lat temu wykazały, że koty są w stanie utrzymać równowagę płynową organizmu, żywiąc się wyłącznie świeżymi rybami lub mięsem 6.

Ponieważ ilość przyjmowanego pożywienia zależy głównie od zapotrzebowania energetycznego zwierzęcia 7, podawanie karmy o niskiej wartości energetycznej i wysokiej wilgotności prowadzi do większego spożycia płynów, a więc do wytwarzania większej ilości moczu 8, jak pokazuje (Ryc. 2) i ( Ryc. 3 ). Koty, które otrzymują gotowe karmy suche, o maksymalnej wilgotności wynoszącej 10%, muszą dodatkowo pić wodę, by zaspokoić zapotrzebowanie na płyny. Większość badań na ten temat wykazuje, że koty żywione wyłącznie suchą karmą spożywają ogółem mniej wody 9 10 11 i dlatego często sugeruje się, iż żywienie głównie bądź wyłącznie suchą karmą stanowi czynnik ryzyka dla rozwoju chorób nerek i układu moczowego, choć dotychczasowe badania temu przeczą.

Przykładowo, jedno badanie 12 wykazało, że karma sucha (jako wyłączny bądź jeden z elementów diety kota) stanowi czynnik ryzyka dla chorób dolnych dróg moczowych u kotów, jednak nie określono, czy chodzi o kamicę moczową czy inne choroby układu moczowego. Z innego badania 13 wynikało, że to nie określony rodzaj diety, a otyłość i stres wywołują śródmiąższowe zapalenie pęcherza moczowego. Badania nie wykazały również, jakoby żywienie zwierzęcia suchą karmą stanowiło czynnik ryzyka w przewlekłej niewydolności nerek 14 15. Wpływ diety jest prawdopodobnie największy w przypadku kamieni moczowych, jednak znaczenie ma tu nie tylko wilgotność, ale też inne właściwości karmy (stosunek białka/tłuszczów/węglowodanów, bilans kationowo-anionowy). W eksperymentalnym badaniu nad kamicą moczową 11 wykazano, że wyższa zawartość płynów w diecie obniżała ryzyko wystąpienia kamicy szczawianowo-wapniowej, ale struwitowej już nie.

Spożycie płynów a skład moczu

Skład, ciężar właściwy i pH moczu to czynniki mające kluczowe znaczenie w przypadku kamicy moczowej 16. Wpływ na nie ma stosowana dieta oraz spożycie płynów. Należy pamiętać, że ilość spożywanych płynów niekoniecznie przekłada się bezpośrednio na ilość i gęstość wytwarzanego moczu. Oznacza to, że skład i gęstość moczu zależą nie tylko od zawartości wody w diecie, ale też od rodzaju substancji wydalanych z moczem (zwłaszcza białka i składników mineralnych), które z kolei wpływają na samą objętość moczu, ale także na ilość wydalanych składników mineralnych oraz pH moczu 17. Trudno zatem dokonać interpretacji wyników badań nad wpływem rodzajów karm czy konkretnych diet, ponieważ należałoby wziąć pod uwagę wszystkie te czynniki. 

Nawyki kotów domowych związane z piciem

Mimo licznych badań nad spożyciem wody i czynnikami sprzyjającymi występowaniu chorób układu moczowego, autorkom nie udało się dotrzeć do badań wyraźnie dotyczących preferencji i nawyków kotów domowych związanych z pobieraniem wody. Rozmaite zalecenia (mówiące na przykład o tym, że „koty nie chcą pić z misek ustawionych obok misek z karmą” lub „koty preferują wodę bieżącą ze źródeł takich jak fontanny dla kotów”) pochodzą z literatury popularnej i opierają się na obserwacji zachowań dzikich kotów. Autorki przeprowadziły w ostatnim czasie badanie dokumentujące powszechne praktyki dostarczania kotom wody pitnej i identyfikujące preferencje kotów w tym zakresie.

Metodologia

Ankietę zawierającą dane kota (wiek, rasa, płeć, występujące choroby), dotyczącą warunków życia (miejsca bytowania, swobody poruszania się, obecności innych zwierząt w domu), diety, możliwości picia (rodzaju i ilości płynów, miejsca picia, materiału, z jakiego wykonano miskę/poidło), a także obserwowanych preferencji i zachowań związanych z piciem, przekazano do wypełnienia opiekunom kotów wybranym spośród klientów autorek niniejszego badania, jak również klientom innych lecznic weterynaryjnych i użytkownikom platform internetowych.

Wyniki

Uczestnicy i dane demograficzne

Łącznie otrzymano 549 wypełnionych ankiet. Większość pochodziła od respondentów z Niemiec i Austrii, część ze Szwajcarii. Otrzymano niemal równy podział według płci kotów, z których prawie wszystkie były poddane kastrowane/sterylizowane. 2/3 stanowiły krótkowłose koty domowe; koty rasowe najliczniej reprezentowały main coony (5%), brytyjskie koty krótkowłose (4%), koty perskie i syjamskie (po 3%).

23% stanowiły koty niewychodzące, 40% miało ograniczoną swobodę poruszania się (balkon, taras, ogród), a 37% mogło swobodnie i bez ograniczeń wychodzić na zewnątrz. 32% kotów pochodziło z dużych miast, 25% z małych miasteczek i przedmieść, a 43% z obszarów wiejskich. 33% kotów było jedynymi zwierzętami w domu, 44% dzieliło dom z innymi kotami, a 27% z psami.

Dieta a stan zdrowia

Trzy czwarte badanych kotów cieszyło się według opiekunów dobrym zdrowiem; pozostałe 25% cierpiało na rozmaite choroby, zwłaszcza przewlekłą niewydolność nerek, chorobę zwyrodnieniową stawów, alergie i ciężkie urazy. Należy zaznaczyć, że rozpoznania te były oparte wyłącznie na informacjach uzyskanych od opiekunów i niekoniecznie znajdowały potwierdzenie w ocenie lekarsko- weterynaryjnej. Rodzaj karmy podawanej kotom prezentuje [Ryc. 4] i [Ryc. 5]. Koty, które spożywały duże ilości karmy mokrej (pół na pół z karmą suchą) znacząco rzadziej uznawane były za chore. Jednak nie zaobserwowano oczywistych powiązań pomiędzy chorobami układu moczowego a rodzajem stosowanej diety.

Sposoby podawania wody i nawyki związane z piciem

Większość kotów (> 80%) piło wodę z misek, a najpopularniejszą alternatywą była fontanna dla kota. Jednak spośród kotów, które miały dostęp do obu opcji, większość wolała pić z miski. Ponadto istotna zdaje się wielkość naczynia na wodę, gdyż koty preferowały małe miski (o średnicy <15 cm). Nie zaobserwowano preferencji w zakresie materiału, z jakiego miska jest wykonana; najczęściej korzystano z misek ceramicznych (60%) i plastikowych (38%), rzadziej z metalowych (35%) i szklanych (13%).

Z danych tych nie można wywnioskować, czy koty wolałyby pić w inny sposób niż z misek i fontann, z powodu niewystarczającej liczby innych opcji. Jednak zaobserwowano, iż niemal 60% kotów piło (codziennie lub od czasu do czasu) z innych źródeł, takich jak konewki, doniczki czy naczynia używane przez ludzi [Ryc. 6]. Połowa kotów wychodzących piła z sadzawek, kałuż lub doniczek [Ryc. 7]. Koty, którym zapewniono nieograniczoną swobodę poruszania się, zdecydowanie wolały pić ze źródeł wody umieszczonych na zewnątrz niż ze swoich misek w domu.

Koty piły najczęściej w przykulonej pozycji, chociaż koty wychodzące często piły także na stojąco. Niemal połowa (44%) nie tylko piła, ale też bawiła się wodą.

Najpowszechniejszym źródłem wody była świeża woda z kranu; w przypadku dostępności innych źródeł (tj. filtrowanej wody z kranu, niegazowanej wody mineralnej, wody deszczowej) koty preferowały wodę z kranu (która jest bardzo dobrej jakości w Niemczech i Austrii), chociaż koty wychodzące lubiły także pić wodę deszczową. 27% opiekunów podawało kotom do picia również inne płyny, najczęściej mleko lub tzw. „mleko dla kotów” (bez laktozy).

Koty wychodzące korzystały ze znacząco większej liczby miejsc do picia niż koty niewychodzące, choć ponad połowa opiekunów (52%) zapewniała im kilka źródeł wody. W przypadku kilku opcji do wyboru koty preferowały pić w innym pomieszczeniu niż to, w którym znajdowała się miska z karmą.

Odnosiło się to zarówno do kotów niewychodzących, jak i wychodzących. Mimo to w wielu domach (41%) miska z wodą była umieszczona obok miski z karmą.

Wszyscy ankietowani opiekunowie sprawdzali miski z wodą kilka razy w tygodniu, a ponad 90% robiło to „codziennie” lub „przynajmniej raz dziennie”.

¾ opiekunów także codziennie czyściło miski na wodę. W przypadku kotów wychodzących miski były zwykle myte samą wodą, tymczasem w przypadku kotów niewychodzących często używano też płynu do mycia naczyń lub myto miski w zmywarkach. Nigdy nie stosowano środków dezynfekujących.

Podsumowanie i dyskusja

Niniejsze badanie miało głównie na celu identyfikację preferencji kotów w zakresie rodzaju i sposobu podawania wody do picia, która pozwoliłaby na opracowanie praktycznych zaleceń, a pewne wyniki zostały już zaprezentowane na międzynarodowych konferencjach18 19. Interpretując wyniki badania, należy pamiętać, iż oceniano wyłącznie informacje uzyskane od opiekunów zwierząt, które były zależne m.in. od tego, ile czasu poświęcali oni na obserwację swoich podopiecznych.

Na ogół opiekunowie zdawali sobie sprawę z tego, jak ważne jest picie wody – niezależnie od wilgotności karmy – ponieważ wszyscy oni prawie codziennie nie tylko sprawdzali i napełniali miski, ale też często je czyścili. Jednak tylko połowa opiekunów zapewniała więcej niż jedno źródło wody, i bardzo często było ono umieszczone obok miski z karmą [Ryc. 8]. Potwierdziło to przypuszczenia, że koty na ogół wolą pić w miejscach oddalonych od swoich misek z karmą. Możliwe, że odzwierciedla to pierwotne zachowania kotów, gdyż miejsca żerowania i dostępne źródła wody na otwartej przestrzeni znajdują się często w pewnej odległości od siebie.

Badanie nie wykazało, by koty wyraźnie preferowały miski wykonane z konkretnego materiału, jednak wolały pić z misek o mniejszej średnicy [Ryc. 9]. Dzięki mniejszej średnicy, kot może wyczuć krawędź miski i powierzchnię wody za pomocą wąsów.

 

Często zaleca się korzystanie z poideł w formie fontanny w celu zachęcenia kotów do większego spożycia płynów, gdyż podobno preferują one wodę bieżącą [Ryc. 10]. Fakt ten nie został potwierdzony przez niniejsze badanie, jednak jego wyniki są spójne z innymi badaniami, które nie wykazały statystycznie istotnej różnicy w spożyciu wody z misek i fontann, a jedynie indywidualne preferencje i różnice między kotami 20 21 Co ciekawe, u jednego na dwanaście kotów biorących udział w badaniu, fontanna wywoływała stres, powodując agresję, nadmierne wylizywanie sierści i wymioty 20.

Wydaje się, że koty mają indywidualne preferencje nie tylko pod względem jedzenia, ale też picia. Autorkom nie udało się dotrzeć do badań nad podobieństwami wzorców zachowań związanych z umiejscowieniem, kształtem czy jakością misek na wodę lub smakiem wody pitnej i wzorców zachowań związanych z karmieniem 22 brak również badań, które wskazywałyby na to, iż raz nabyte preferencje w zakresie picia z konkretnych „naczyń” potrwają całe życie kota.

Wątpliwości budzi również to, czy częste korzystanie z innych źródeł wody (np. szklanek, doniczek czy sadzawek) sugeruje, że koty nie akceptują misek z wodą zapewnianych przez opiekuna, czy może korzystanie „mimochodem” z różnych źródeł wody jest elementem naturalnego zachowania kota. Pozostaje również pytanie, czy często obserwowane „zabawy wodą” należy interpretować jako element zachowań związanych z piciem [Ryc. 11], czy może ich powodem jest nuda lub zaintrygowanie nowością.

W kwestii żywienia kotów niniejsze badanie, w porównaniu z poprzednimi, wykazało narastający trend w kierunku sporządzania posiłków w domu lub uzupełniania karm gotowych mięsem: w badaniu przeprowadzonym w 2009 roku na 243 kotach mniej niż 1% posiłków sporządzano w domu, a tylko 10% stanowiła dieta mieszana 23; tymczasem niniejsze badanie pokazało, że ponad 3% kotów otrzymywało posiłki sporządzane w domu (głównie surowe mięso), a 26% było na diecie mieszanej (gotowa karma + dieta domowa). W obu badaniach największą popularnością cieszyła się dieta łącząca karmę mokrą z suchą- 70% w badaniu z 2009 roku i około 75% w niniejszym badaniu. Odsetek kotów żywionych wyłącznie suchą karmą był znacząco niższy w niniejszym badaniu (niecałe 8% w porównaniu z 17% w 2009 roku). Zmianę tę można wyjaśnić faktem, iż w literaturze popularnej żywienie kotów wyłącznie karmą suchą często przedstawiane jest, jako „niezdrowe” – głównie ze względu na skojarzenie z ograniczonym spożyciem wody.

Podsumowując, niniejsze badanie ujawniło interesujące fakty na temat kotów i ich nawyków związanych z piciem. Na jego podstawie można stworzyć pewne ogólne zalecenia dla opiekunów zwierząt, co prezentuje Tabela 1

Podziękowania:

Autorki pragną podziękować dr Britcie KieferHecker za wkład w opracowanie ankiety, lekarkom weterynarii Milenie Schmidt i dr Annie Däuble za pomoc w gromadzeniu danych, a zwłaszcza dr Christiane Weissenbacher-Lang za pomoc w dokonaniu analizy statystycznej. Specjalne podziękowania kierowane są także do wszystkich lekarzy weterynarii i lecznic weterynaryjnych, które wzięły udział w niniejszym badaniu.

Wnioski

Opiekunowie kotów często potrzebują wsparcia i porady lekarza weterynarii na temat spożycia wody przez swoich podopiecznych. Koty mogą otrzymywać duże ilości płynów w karmie, jeśli ich dieta cechuje się wysoką wilgotnością (czy to gotowa karma mokra czy posiłek sporządzany w domu), lecz jeśli koty spożywają głównie (lub wyłącznie) karmę suchą, ich całkowite spożycie płynów może być niższe. Opiekunowie powinni wziąć pod uwagę fakt, że ich kot może mieć indywidualne preferencje związane z piciem oraz że naturalna kocia ciekawość może prowadzić go do spożycia wody zawierającej szkodliwe substancje.