โรคผิวหนังในลูกแมว

บทนำ 

ภาวะผิวหนังในลูกแมวนั้นพบได้ไม่บ่อยนักแต่การพบภาวะดังกล่าวอาจทำให้เจ้าของสัตว์และนักเพาะพันธุ์สัตว์ทุกข์ทรมานได้ บทความนี้จึงมีจุดมุ่งหมายเพื่อแนะนำโรคผิวหนังในแมวเด็ก (feline pediatric dermatology) เพื่อช่วยสัตวแพทย์เวลาพบกับลูกแมวที่มีปัญหาผิวหนัง โดยบทความนี้ผู้เขียนจะเน้นภาวะที่สามารถพบได้ค่อนข้างบ่อยและจะกล่าวถึงการรักษาเพียงสั้นๆเท่านั้น ทั้งนี้ตัวเลือกการรักษาอาจมีค่อนข้างจำกัดเนื่องจากอายุของสัตว์ป่วย อีกทั้งผลิตภัณฑ์บางอย่างอาจไม่ได้รับอนุญาตหรือไม่เหมาะกับสัตว์อายุน้อย (และอาจเป็นพิษเสียด้วยซ้ำ) สัตวแพทย์ควรพิจารณาถึงภาวะความผิดปกติแต่กำเนิด (congenital conditions) และภาวะที่ถ่ายทอดทางพันธุกรรม (hereditary conditions) ในลูกแมวแรกเกิดและอยู่ในช่วงสัปดาห์แรกของชีวิต 1

 นอกจากนี้ยังควรพิจารณาเรื่องการเลี้ยงดูและโภชนาการโดยเฉพาะอย่างยิ่งหากลูกแมวหลายตัวในครอกได้รับผลกระทบ (รูปภาพที่ 1) การติดเชื้อ (infections) อาจแพร่กระจายไปยังลูกแมวอายุน้อยผ่านทางแม่แมวหรือสัตว์ตัวอื่นๆในบ้าน โดยเฉพาะถ้าหากลูกแมวสามารถออกนอกบ้านได้ ลูกแมวที่อายุมากขึ้นและได้รับอนุญาตให้ออกนอกบ้านได้อย่างอิสระนั้นก็จะมีสาเหตุที่เป็นไปได้ของความผิดปกติได้หลากหลายยิ่งขึ้น รวมถึงการชุกตามเขตภูมิศาสตร์ของเชื้อก่อโรค (geographical prevalence of infectious agents) ก็ควรเป็นปัจจัยที่ถูกใช้ในการประเมินวินิจฉัยแยกโรค ความผิดปกติของระบบภูมิคุ้มกันและความไวเกิน (Immune-mediated and hypersensitivity disorders) มักเกิดขึ้นภายหลังแต่ก็สามารถเริ่มได้ตั้งแต่อายุยังน้อยเช่นเดียวกัน 2

Santoro D, Pucheau-Haston CM, Prost C, et al. Clinical signs and diagnosis of feline atopic syndrome: detailed guidelines for a correct diagnosis. Vet. Dermatol. 2021;32:26-42.

ภาวะความผิดปกติแต่กำเนิดและภาวะที่ถ่ายทอดทางพันธุกรรม 

 ปัญหาผิวหนังที่มีมาแต่กำเนิดและถ่ายทอดทางพันธุกรรมมักจะปรากฏให้เห็นในช่วงที่อายุน้อย โดยคำว่า genodermatoses นั้นหมายถึงโรคทางพันธุกรรมที่แสดงออกเป็นภาวะทางผิวหนังและสามารถส่งผลกระทบต่อผิวหนังชั้นหนังกำพร้า (epidermis) รอยต่อระหว่างผิวหนังกับหนังกำพร้า (dermoepidermal junction) ต่อมรากขน (hair follicle) เส้นขน (hair shafts) ผิวหนังชั้นหนังแท้ (dermis) และ/หรือการสร้างเม็ดสี (pigmentation) ซึ่งพบได้น้อยและส่วนใหญ่มักเป็นรายงานสัตว์ป่วยรายเดี่ยว (single case reports) (ตารางที่ 1) 1

 โดยทั่วไปแล้วโรคเหล่านี้มักไม่มีการรักษาที่ประสิทธิผล (effective therapies) แต่อย่างไรก็ตามจำเป็นต้องให้สัตวแพทย์วินิจฉัยเพื่อพยากรณ์โรคเป็นรายตัวและให้คำปรึกษาด้านพันธุกรรม. ยกตัวอย่างเช่น ความผิดปกติในการสร้างเคราติน (keratinization defects) ซึ่งอาจมีรอยโรคเฉพาะจุด (localized) และพบได้ในแมวพันธุ์เบงกอล (Bengal) (รูปภาพที่ 2) หรือมีรอยโรคทั่วตัว (generalized) ในโรคผิวหนังอักเสบจากไขมันชนิดปฐมภูมิ (primary seborrhea) โรคผิวหนังชั้นหนังแท้และชั้นหนังกำพร้าที่เกิดจากพันธุกรรม (genetic dermo-epidermal diseases) จะทำให้เกิดตุ่มน้ำใส (vesicles) แผลถลอกตื้นๆ (erosion) และแผลหลุม (ulcers) ความผิดปกติของกระบวนการสังเคราะห์คอลลาเจนหรือที่เรียกกันว่ากลุ่มอาการเอห์เลอร์ส–ดาลลอส (Ehlers-Danlos syndrome) (รูปภาพที่ 3) ความผิดปกติของเม็ดสีแต่กำเนิด (congenital pigment abnormalities) อาจเป็นเรื่องของความสวยงาม เช่น โรคอะโครเมลานิสม์ (acromelanism) หรือทำให้ร่างกายทรุดโทรมลง เช่น กลุ่มอาการชเดียก-ฮิกาชิ (chediak-Higashi syndrome) ภาวะรูขุมขนขาดตั้งแต่กำเนิด (hypotrichosis) หรือภาวะขนร่วง (alopecia) ในบางครั้งอาจถือเป็นลักษณะเฉพาะของสายพันธุ์ที่พึงประสงค์แต่บางครั้งก็อาจเกิดจากโรคผิวหนังจากพันธุกรรมและบางโรคอาจทำให้เสียชีวิตได้

 

ตารางที่ 1 ตัวอย่างโรคผิวหนังจากพันธุกรรมบางอย่างที่มีรายงานในแมวอายุน้อย  1

โรคผิวหนังติดเชื้อ 

โรคผิวหนังติดเชื้ออาจส่งผลต่อสัตว์อายุน้อยเนื่องจากระบบภูมิคุ้มกันที่ยังพัฒนาไม่เต็มที่ (immature immune systems) โดยโรคเหล่านี้อาจเกิดจากไวรัส แบคทีเรีย เชื้อรา ปรสิตภายนอกหรือโปรโตซัวในธรรมชาติก็ได้  

โรคผิวหนังจากไวรัส 

การติดเชื้อไวรัสหลายชนิดอาจทำให้เกิดรอยโรคที่ผิวหนัง (dermatological lesions) (ตารางที่ 2) ทั้งนี้อาการดังกล่าวมักพบในแมวโตเต็มวัย ถึงแม้ว่าการติดเชื้อมักเกิดขึ้นในช่วงอายุน้อยก็ตาม 6

ไวรัสคาลิไซในแมว (Feline calicivirus (FCV)) เป็นหนึ่งในสาเหตุที่พบบ่อยที่สุดของโรคทางเดินหายใจส่วนบน (upper respiratory tract diseases) ในแมวทั่วโลก แมวที่ติดเชื้อและเป็นพาหะโดยไม่แสดงอาการแสดงทางคลินิกถือเป็นแหล่งแพร่เชื้อ (source of infection) ที่พบได้บ่อยที่สุด โดยปกติแล้วเรามักจะพบอาการแสดงทางคลินิกของระบบทางเดินหายใจและตาอย่างเฉียบพลันในลูกแมวหรือแมวอายุน้อย แต่ก็มีรายงานอาการอื่นๆอีกหลายอย่าง เช่น แผลหลุมในช่องปาก (oral ulceration) และอาการเดินกะเผลก (limping syndrome) นอกจากนี้ยังมีรายงานการระบาด (epizootic outbreaks) ของโรคระบบรุนแรง (virulent systemic disease (VSD)) ซึ่งมีอัตราการเสียชีวิตสูง (high mortality rates) โรคระบบรุนแรงนั้นจะทำให้เกิดไข้ (pyrexia) อาการบวมน้ำที่หัวและอุ้งเท้า (edema of the head and paws) ภาวะเนื้อตายของเยื่อบุผิว (epithelial necrosis) แผลหลุมในช่องปาก (oral ulceration) และบางครั้งอาจพบภาวะดีซ่าน (jaundice) ภาวะหายใจลำบาก (dyspnea) และเลือดออกง่าย (bleeding tendencies) 6

,7

Willi B, Spiri AM, Meli ML, et al. Molecular characterization and virus neutralization patterns of severe, non-epizootic forms of feline calicivirus infections resembling virulent systemic disease in cats in Switzerland and in Liechtenstein. Vet. Microbiol. 2016;182:202-212.

(รูปภาพที่ 4) การระบาดดังกล่าวมักเกิดขึ้นในสภาพแวดล้อมที่มีแมวหลายตัว (multi-cat environments) โดยมีรายงานในแมวตั้งแต่อายุ 8 สัปดาห์ถึง 16 ปี 7

Willi B, Spiri AM, Meli ML, et al. Molecular characterization and virus neutralization patterns of severe, non-epizootic forms of feline calicivirus infections resembling virulent systemic disease in cats in Switzerland and in Liechtenstein. Vet. Microbiol. 2016;182:202-212.

 การวินิจฉัยทางคลินิกได้รับการสนับสนุนโดยการการตรวจหาแอนติเจนของไวรัส (viral antigen identification) ด้วยการทดสอบปฏิกิริยาลูกโซ่โพลีเมอเรส (polymerase chain reaction (PCR) panels) ในตัวอย่างเยื่อเมือก (mucosal swab samples) การรักษาเป็นเพียงวิธีประคับประคอง เนื่องจากยาต้านไวรัส (antivirals) ที่มีอยู่ในปัจจุบันไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ อีกทั้งผลการวิจัยที่ถกเถียงกันเรื่องผลการป้องกันของวัคซีน FVC ต่อ VSD นั้นได้ถูกตีพิมพ์ออกมาแล้ว 6

Munday JS, Wilhelm S. Viral diseases. In: Noli C, Colombo S, eds. Feline Dermatology. Springer Nature Switzerland AG, 2020;359-386.

,7

Willi B, Spiri AM, Meli ML, et al. Molecular characterization and virus neutralization patterns of severe, non-epizootic forms of feline calicivirus infections resembling virulent systemic disease in cats in Switzerland and in Liechtenstein. Vet. Microbiol. 2016;182:202-212.

 

ตารางที่ 2 อาการแสดงทางผิวหนังที่เกี่ยวข้องกับการติดเชื้อไวรัสในแมว (จาก 6

)

แบคทีเรีย  

โรคผิวหนังจากแบคทีเรียในแมวสามารถแบ่งออกเป็นโรคผิวหนังชั้นตื้นและชั้นลึก (superficial and deep dermatoses) การติดเชื้อที่ผิวหนังชั้นตื้น (superficial infections) จะเกี่ยวข้องกับผิวหนังชั้นหนังกำพร้า (epidermis) และรูขุมขน (follicles) โดยมักเป็นการติดเชื้อทุติยภูมิ (secondary)  และพบเห็นได้ทั่วไปร่วมกับภาวะภูมิไวเกิน (hypersensitivities) อายุของแมวที่เริ่มมีอาการตามรายงานนั้นจะแตกต่างกันไปตามโรคปฐมภูมิ (primary disease) โดยอายุน้อยที่สุดที่มีรายงานคือ 6 เดือน นอกจากนี้รอยโรคต่างๆนั้นมักแสดงถึงการทำร้ายตัวเอง (self-trauma) จากอาการคัน (pruritus) รวมถึงยังอาจพบภาวะขนร่วงเป็นหย่อมหลายหย่อม (multifocal alopecia) ตกสะเก็ด (crusts) ผิวหนังลอก (excoriations) แผลถลอกตื้นๆ (erosions) และแผลหลุม (ulcerations) บริเวณที่ได้รับผลกระทบบ่อยที่สุด ได้แก่ ใบหน้า คอ แขนขาและช่องท้องส่วนล่าง (ventral abdomen) 2

,8

Vogelnest LJ. Bacterial diseases. In: Noli C, Colombo S, eds. Feline Dermatology. Springer Nature Switzerland AG, 2020;213-250.

การติดเชื้อแบคทีเรียที่ผิวหนังชั้นลึก (deep bacterial infections) ซึ่งเกี่ยวข้องกับผิวหนังชั้นหนังแท้ (dermis) และ/หรือเนื้อเยื่อใต้ผิวหนัง (subcutaneous tissues) อาจเกี่ยวข้องกับการได้รับเชื้อแบคทีเรียที่ไม่ก่อประโยชน์และโทษ (commensal bacterial species) หรือแบคทีเรียในสิ่งแวดล้อม (environmental bacterial species) เข้าสู่บาดแผลโดยตรง (traumatic-implantation) ปุ่มนูนผิวหนังชั้นลึก (deep nodular skin) และรอยโรคชั้นใต้ผิวหนัง (subcutaneous lesions) ที่มีแผลหลุม (ulcers) และทางระบายของเหลว (draining tracts) อาจเกิดจากแบคทีเรียแซโพรไฟติก (saprophytic bacteria) เช่น Nocardia spp. ทั้งนี้แม้ว่าการติดเชื้อดังกล่าวจะพบได้บ่อยในสัตว์โตเต็มวัยที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง (immunocompromised adult animals) แต่ฝี (abscesses) ที่เกิดจากแผลต่อสู้ (fight wounds) นั้นมักพบในแมวโตเต็มวัยที่อยู่นอกบ้าน (outdoor) 8

 โรคแบคทีเรียกินเนื้อหรือโรคเนื้อเน่า (necrotizing fasciitis) ถือเป็นการติดเชื้อชั้นลึกที่อาจถึงแก่ชีวิตได้ โดยมีรายงานพบในลูกแมวอายุ 8 สัปดาห์ 9

Costa RS, Costa FB, Barros RR. Antimicrobial treatment of necrotizing fasciitis and septic polyarthritis in a cat associated with Streptococcus canis infection. Vet. Dermatol. 2018;29(1):90-91. 

การติดเชื้อไมโคแบคทีเรีย (Mycobacterial infections) จากเชื้อก่อโรคหลายชนิดสามารถทำให้เกิดอาการแสดงทางคลินิกได้หลากหลายและมีการแพร่กระจายทางภูมิศาสตร์ (geographic distribution) ที่แตกต่างกัน โดยไม่ว่าจะเกิดจากเชื้อก่อโรคชนิดไหน กรณีส่วนใหญ่ก็มักจะเป็นแมวโตเต็มวัยที่อยู่นอกบ้าน แต่ในทางตรงกันข้าม Mycobacterium lepraemurium นั้นมักทำให้เกิดโรคในแมวตัวผู้ที่ยังอายุน้อย 10

การวินิจฉัยแยกโรค (differential diagnoses) ของปุ่มนูนผิวหนังชั้นลึก (deep nodular skin) และรอยโรคชั้นใต้ผิวหนัง (subcutaneous lesions) ได้แก่ การติดเชื้อราหรือสาหร่าย (fungal or algal infections) และเนื้องอก (neoplasia) โดยการวินิจฉัยตัวอย่างเนื้อเยื่อนั้นจำเป็นต้องทำการตรวจทางเซลล์วิทยา (cytology) จุลพยาธิวิทยา (histopathology) และจุลชีววิทยา (microbiology) นอกจากนี้สัตวแพทย์ยังควรพิจารณาถึงศักยภาพในการแพร่เชื้อโรคจากสัตว์สู่คน (zoonoses) ด้วย 8

เชื้อรา 

โรคผิวหนังจากเชื้อรา (fungal skin diseases) สามารถแบ่งได้เป็นชั้นตื้น (superficial) (โรคผิวหนังจากเชื้อรากลุ่มเดอร์มาโทไฟต์ (dermatophytosis) โรคผิวหนังอักเสบจากเชื้อรามาลาสซีเซีย (Malassezia dermatitis)) ชั้นกลาง (intermediate) (ชั้นใต้ผิวหนัง) และชั้นลึกหรือทั่วร่างกาย (systemic (deep)) โรคผิวหนังอักเสบจากเชื้อรามาลาสซีเซียเป็นปัจจัยที่ทำให้โรคผิวหนังในแมวหลายอย่างมีความซับซ้อนมากขึ้นและมักเกิดในแมวพันธุ์ที่มีภาวะรูขุมขนเจริญผิดปกติที่ถ่ายทอดทางพันธุกรรม (genetic follicular dysplasia) (แมวพันธุ์เดวอนเร็กซ์ (Devon Rex) พันธุ์คอร์นิชเรกซ์ (Cornish Rex) และพันธุ์สฟิงซ์ (Sphynx) 11

โรคผิวหนังจากเชื้อรากลุ่มเดอร์มาโทไฟต์ (dermatophytosis) คือการติดเชื้อราที่ผิวหนังชั้นตื้น (superficial fungal infection) บริเวณโครงสร้างผิวหนังที่มีเคราติน (keratinized skin structures) ซึ่งเป็นโรคติดต่อจากสัตว์สู่คน (zoonotic) โดย Microsporum canis ถือเป็นสาเหตุที่พบได้บ่อยที่สุดในแมว ปัจจัยเสี่ยงต่างๆได้แก่ อายุที่น้อย วิถีชีวิต (lifestyle) และสถานที่ที่มีความอบอุ่น (warm locations)  รูปแบบที่ทำให้ติดเชื้อ (infective form) ของเชื้อรากลุ่มเดอร์มาโทไฟต์คืออาร์โธสปอร์ (arthrospore) ซึ่งสามารถแพร่กระจายได้โดยการสัมผัสโดยตรง (direct contact) หรือวัตถุที่ไม่มีชีวิต (fomites) 11

,12

Moriello KA, Coyner K, Paterson S, et al. Diagnosis and treatment of dermatophytosis in dogs and cats. Clinical Consensus Guidelines of the World Association for Veterinary Dermatology. Vet. Dermatol. 2017;28:266-e68. 

 อาการแสดงทางคลินิก เช่น ขนร่วง มีผื่นนูน (papules) ผิวหนังเป็นขุย (scales) ตกสะเก็ด (crusts) ผิวหนังเป็นผื่นแดง (erythema) มีการอุดตันของเคราตินที่รูขุมขน (follicular plugging) มีจุดด่างดำ (hyperpigmentation) และเล็บเจริญผิดปกติ (onychodystrophy) ทั้งนี้รอยโรคผิวหนังมักไม่สมมาตร (asymmetrical) และมักเกิดขึ้นที่บริเวณใบหน้าถึงแม้ว่าอาจลุกลามไปยังบริเวณอื่นของร่างกายสัตว์ก็ได้ อาการคันอาจมีเพียงเล็กน้อยหรือแทบไม่มีเลย การวินิจฉัยนั้นจำเป็นต้องใช้การทดสอบวินิจฉัยเสริมหลายอย่าง เช่น การตรวจด้วยอุปกรณ์ Wood’s lamp (Wood´s lamp examination) (รูปภาพที่ 5) การตรวจเส้นขนและขุยผิวหนังด้วยกล้องจุลทรรศน์โดยตรง (direct microscopic examination) การเพาะเชื้อรากลุ่มเดอร์มาโทไฟต์ (dermatophyte culture) การทดสอบปฏิกิริยาลูกโซ่โพลีเมอเรส (PCR) และการตัดชิ้นเนื้อไปตรวจ (biopsy) ทั้งนี้ในแมวที่การตอบสนองทางภูมิคุ้มกันยังปกติอยู่ (immunocompetent) รอยโรคต่างๆมักจะหายได้เอง (spontaneous resolution) แต่ก็ยังแนะนำให้รักษาเพื่อเร่งการหายและป้องกันการแพร่กระจายไปยังสัตว์และคนอื่นๆ โดยนิยมใช้ยาต้านเชื้อราชนิดรับประทานและยาทาภายนอกร่วมกับการฆ่าเชื้อราในสิ่งแวดล้อม

การติดเชื้อราในผิวหนังชั้นกลางและลึกนั้นสามารถเกิดขึ้นได้หลายรูปแบบ ตัวอย่างเช่น Sporothrix schenckii สามารถทำให้เกิดการติดเชื้อที่ผิวหนังหรือชั้นใต้ผิวหนังแบบแกรนูโลมา (granulomatous, cutaneous or subcutaneous infection) และพัฒนาเป็นปุ่มนูน (nodules) แผลหลุม (ulcers) และตกสะเก็ด (crusts) โดยแมวตัวผู้ยังไม่ทำหมันที่เลี้ยงนอกบ้านมักจะได้รับผลกระทบมากที่สุด 11

.นอกจากนี้การได้รับเชื้อราในสิ่งแวดล้อมเข้าสู่บาดแผลโดยตรงก็อาจทำให้เกิดการติดเชื้อที่ผิวหนังและชั้นใต้ผิวหนังได้; โรคติดเชื้อรา hyalohyphomycosis เกิดจากเชื้อราที่ไม่มีเม็ดสี (nonpigmented molds) ซึ่งทำให้เกิดการอักเสบแบบไพโอแกรนูโลมา (pyogranulomatous inflammation) (แม้ว่าโรคอาจจะแพร่กระจายได้) และโรคติดเชื้อรา phaeohyphomycetes ที่เกิดจากเชื้อราที่มีเม็ดสี เชื้อราชนิดนี้สามารถทำให้เกิดปุ่มนูนที่ผิวหนังและชั้นใต้ผิวหนังซึ่งอาจกลายเป็นแผลหลุมได้  11

Fungal and algal skin diseases. In: Miller WH, Griffin CE, Campbell KL, eds. Muller & Kirk´s Small Animal Dermatology, 7th ed. Elsevier, Mosby, 2013;223-283.

. นอกจากนี้ยังสามารถสังเกตเห็นได้ว่าแมวพันธุ์เปอร์เซียมีแนวโน้มที่จะติดเชื้อรากลุ่มเดอร์มาโทไฟต์ที่ชั้นใต้ผิวหนัง (subcutaneous dermatophytic infections) มากกว่าพันธุ์อื่น 11

Fungal and algal skin diseases. In: Miller WH, Griffin CE, Campbell KL, eds. Muller & Kirk´s Small Animal Dermatology, 7th ed. Elsevier, Mosby, 2013;223-283.

,12

Moriello KA, Coyner K, Paterson S, et al. Diagnosis and treatment of dermatophytosis in dogs and cats. Clinical Consensus Guidelines of the World Association for Veterinary Dermatology. Vet. Dermatol. 2017;28:266-e68. 

การติดเชื้อราที่ผิวหนังชั้นลึก (deep mycotic infections) พบได้ไม่บ่อยในแมว แต่การระบาดจะเกิดขึ้นในบริเวณที่เป็นโรคประจำถิ่น (endemic regions) 12

. โรคที่พบบ่อยที่สุดคือโรคติดเชื้อรา cryptococcosis ซึ่งมักติดเชื้อผ่านทางการหายใจ อาการแสดงทางคลินิกจะประกอบไปด้วยอาการทางระบบทางเดินหายใจส่วนบน (upper respiratory signs) รอยโรคที่ตา รอยโรคที่ระบบประสาทและรอยโรคผิวหนังซึ่งรวมไปถึงผื่นนูน (papules) ปุ่มนูน (nodules) และแผลหลุม (ulcers) 11

Fungal and algal skin diseases. In: Miller WH, Griffin CE, Campbell KL, eds. Muller & Kirk´s Small Animal Dermatology, 7th ed. Elsevier, Mosby, 2013;223-283.

 มีรายงานการติดเชื้อ Cryptococcus neoformans ในลูกแมวอายุ 3 เดือนที่มีอาการชัก (seizures) 13

Vercelli C, Peano A, Piovano G, et al. Diagnostic and therapeutic management of Cryptococcosis in a kitten with practical considerations to veterinary pediatric therapeutic approach. Med. Mycol. Case Rep. 2021;32:61-63. 

Oomycetes เป็นสิ่งมีชีวิตในน้ำ (aquatic organisms) ที่มีความใกล้ชิดกับสาหร่าย (algae) แม้ว่าโรคที่เกิดขึ้นจะคล้ายกับการติดเชื้อราก็ตาม ตัวอย่างทั่วไปคือ Pythiosis ซึ่งเกิดจาก Pythium insidiosum รูปแบบที่ทำให้ติดเชื้อ (infective form) จะสามารถแทรกซึมเข้าไปในผิวหนังที่เสียหายและแสดงอาการเป็นรอยโรคที่ผิวหนังและชั้นใต้ผิวหนังเป็นหลัก แม้ว่าอาจจะมีอาการแสดงทางคลินิกที่เกี่ยวข้องกับลำไส้ได้ด้วยก็ตาม 11

 เมื่อไม่นานมานี้เพิ่งมีรายงานการติดเชื้อ Pythiosis ในลูกแมวอายุ 8 สัปดาห์ 14

Dowst M, Pavuk A, Vilela R, et al. An unusual case of cutaneous feline pythiosis. Med. Mycol. Case Rep. 2019;26:57-60.

.

ปรสิต 

โรคผิวหนังจากปรสิตภายนอก (ectoparasitic skin diseases) นั้นพบได้ค่อนข้างบ่อยในแมว โดยความชุกของโรคอาจแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับพื้นที่ทางภูมิศาสตร์และวิถีชีวิตของแมว 15

 โรคที่พบได้น้อยในลูกแมวจะแสดงไว้ในตารางที่ 3 และทางเลือกในการรักษาจะขึ้นอยู่กับผลิตภัณฑ์ที่ได้รับอนุญาตให้ใช้ที่มีวางขายอยู่ในปัจจุบัน ปรสิตที่เกี่ยวข้องมากที่สุดจะถูกกล่าวถึงที่นี่

 

ตารางที่ 3 ปรสิตภายนอกที่พบได้น้อยในลูกแมว (จาก 15

)

โรคไรในหู (otodectic mange) ที่เกิดจาก Otodectes cynotis นั้นแพร่กระจายผ่านทางการสัมผัสโดยตรงเป็นหลัก แมวช่วงวัยรุ่นมีแนวโน้มที่จะเป็นโรคนี้สูงกว่าช่วงวัยอื่นๆ โดยการติดเชื้อจะทำให้เกิดอาการคัน เป็นผื่นแดงและมีภาวะหูชั้นนอกอักเสบแบบมีขี้หูมากกว่าปกติเป็นสีน้ำตาล-ดำแห้งๆ (ceruminous otitis externa) การวินิจฉัยสามารถทำได้โดยการส่องกล้องจุลทรรศน์เพื่อระบุตัวไรหรือไข่ของพวกมัน 15

โรคไร Cheyletiellosis เป็นโรคติดต่อและเป็นโรคจากสัตว์สู่คน โดย Cheyletiella blakei สามารถปรับตัวให้เข้ากับแมวได้ ไรจะอาศัยอยู่ในผิวหนังชั้นนอกสุดของชั้นหนังกำพร้า (stratum corneum) โดยไม่ขุดโพรง (burrowing) โรคนี้มักพบในสัตว์อายุน้อยหรือสัตว์โตเต็มวัยที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง แมวที่ได้รับผลกระทบส่วนใหญ่จะแสดงอาการผิวหนังอักเสบแบบผิวหนังแดงลอกเป็นขุย (exfoliative dermatitis) ซึ่งมักจะมีรอยโรคบริเวณกระดูกสันหลังส่วนอกและเอว (dorsolumbar area) และมีอาการคันแตกต่างกันไป การวินิจฉัยสามารถทำได้โดยการสังเกตตัวไรหรือไข่ผ่านทางกล้องจุลทรรศน์ 15

.

โรคไรขี้เรื้อนเปียก (demodicosis) พบได้ไม่บ่อยจนถึงพบได้น้อยในแมว มีการระบุไว้ทั้งหมด 4 สปีชีส์ ได้แก่ Demodex cati, D. gatoi, D. murilegi และ D. obliquus 16

โดย D. gatoi อาศัยอยู่ในผิวหนังชั้นนอกสุดของชั้นหนังกำพร้า (stratum corneum) ซึ่งแตกต่างจากสปีชีส์อื่นๆตรงที่สามารถติดต่อได้ อาการแสดงทางคลินิกที่พบได้บ่อยที่สุดคืออาการคัน ทั้งนี้แมวอาจจะไม่แสดงอาการคันเลยไปจนถึงมีอาการคันรุนแรงก็ได้ การวินิจฉัยจะยืนยันได้จากการมองเห็นไรหรือไข่ในตัวอย่างที่ได้มาจากการขูดตรวจผิวหนังชั้นตื้น 15

Leone F, Hock SH. Ectoparasitic diseases. In: Noli C, Colombo S, eds. Feline Dermatology. Springer Nature Switzerland AG, 2020;405-436.

 มีรายงานฉบับหนึ่งระบุว่าอายุของแมวที่ติดเชื้อจะแตกต่างกันไประหว่าง 4 เดือนจนถึง 11 ปี 17

Saari SA, Juuti KH, Palojärvi JH, et al. Demodex gatoi-associated contagious pruritic dermatosis in cats – a report from six households in Finland. Acta Vet. Scand. 2009;51:40.

หมัด (flea) เป็นปรสิตภายนอกที่พบได้บ่อยในแมว แต่ความชุกของหมัดจะแตกต่างกันไปตามพื้นที่ทางภูมิศาสตร์ สปีชีส์ที่พบได้บ่อยที่สุดก็คือ Ctenocephalides felis felis 2

 ภาวะแพ้น้ำลายหมัด (flea-bite hypersensitivity) อาจเป็นอาการแพ้เพียงอย่างเดียวในแมวหรืออาจเกิดขึ้นพร้อมกับอาการแพ้ชนิดอื่นๆ อาการแสดงทางคลินิกนั้นคล้ายคลึงกับอาการในกลุ่มอาการของโรคผิวหนังอักเสบจากภูมิแพ้ในแมว (feline atopic skin syndrome (FASS)) ได้แก่ อาการคันหัวและคอ ผิวหนังลอก (excoriations) ภาวะขนร่วงจากการเลียหรือเกาตัวเอง (self-induced alopecia) กลุ่มอาการอักเสบแบบแกรนูโลมาจากอีโอซิโนฟิล (eosinophilic granuloma complex) และโรคผื่นผิวหนังอักเสบ (miliary dermatitis) โดยอาจมีอาการคันทั่วร่างกายหรือเฉพาะที่ก็ได้ 2

Santoro D, Pucheau-Haston CM, Prost C, et al. Clinical signs and diagnosis of feline atopic syndrome: detailed guidelines for a correct diagnosis. Vet. Dermatol. 2021;32:26-42.

 การวินิจฉัยจะขึ้นอยู่กับอาการแสดงทางคลินิก การมีตัวหมัดหรือพบมูลของหมัด (flea feces) และการตอบสนองต่อการกำจัดหมัดโดยใช้สารควบคุมตัวแก่ (adulticides) และสารควบคุมการเจริญเติบโตของแมลง (insect growth regulators) การทดสอบภูมิแพ้แบบฉีดเข้าผิวหนัง (Intradermal skin tests) และการทดสอบทางเซรุ่มวิทยาในหลอดทดลอง (in vitro serologic tests) อาจช่วยสนับสนุนการวินิจฉัย แต่อย่างไรก็ตามแมวปกติก็อาจให้ผลเป็นบวก (positive results) 2

Santoro D, Pucheau-Haston CM, Prost C, et al. Clinical signs and diagnosis of feline atopic syndrome: detailed guidelines for a correct diagnosis. Vet. Dermatol. 2021;32:26-42.

โปรโตซัว  

โรคลิชมาเนียซิส (leishmaniasis) เป็นโรคที่พบมากขึ้นในแมวในพื้นที่ที่มีการระบาด (endemic areas) โดยปุ่มนูนเล็กบนผิวหนัง (cutaneous nodules) จะเป็นอาการแสดงทางคลินิกที่พบได้บ่อยที่สุด ในขณะที่แผลหลุม (ulcers) ผิวหนังเป็นขุย (scaling) และภาวะขนร่วงนั้นจะพบได้น้อยกว่า จากรายงานล่าสุดพบว่าแมวที่อายุน้อยที่สุดที่ได้รับผลกระทบคืออายุ 6 เดือน 18

 ทั้งนี้แมววัยกลางคน (middle-aged cat) มักจะได้รับผลกระทบมากกว่าวัยอื่น การวินิจฉัยสามารถทำได้โดยการตรวจทางเซลล์วิทยา (cytology) จากการเจาะเก็บตัวอย่างด้วยเข็มขนาดเล็ก (fine-needle aspirates) การตัดชิ้นเนื้อไปตรวจ (biopsy) การตรวจทางอิมมูโนฮีสโตเคมี (immunohistochemistry) หรือการทดสอบปฏิกิริยาลูกโซ่โพลีเมอเรส (PCR) ในพื้นที่ที่มีการระบาดแนะนำให้ใช้ยาไล่แมลง (insect repellents) เพื่อป้องกันการติดเชื้อและเพื่อควบคุมแหล่งรังโรค (reservoir) 18

Abramo F, Albanese F, Gattuso S, et al. Skin lesions in feline leishmaniosis: a systematic review. Pathogens 2021;10(4):472. 

การติดเชื้อ Toxoplasma gondii ทางผิวหนังพบได้ไม่บ่อยในแมว ถึงแม้ว่าจะมีรายงานพบว่ามีปุ่มนูนเล็กและแผลหลุมในแมวบางรายก็ตาม นอกจากนี้ยังมีรายงานกรณีพบการติดเชื้อ Caryospora bigenetica ในลูกแมวจรจัด โดยจะพบปุ่มนูนผิวหนังอย่างรุนแรง (severe nodular skin infection) (รูปภาพที่ 8) 19

.

ภาวะภูมิไวเกิน 

กลุ่มอาการของโรคผิวหนังอักเสบจากภูมิแพ้ในแมว (feline atopic skin syndrome (FASS))

เป็นภาวะภูมิไวเกินที่สัมพันธ์กับสารก่อภูมิแพ้ในสิ่งแวดล้อม (environmental allergens) โดยแมวอาจมีอาการแพ้อาหาร (food allergy) และ/หรือมีอาการหอบหืด (asthma) ร่วมด้วย อายุที่เริ่มแสดงอาการมักเป็นช่วงอายุน้อย โดยมีรายงานอายุเฉลี่ยตั้งแต่ 6 เดือนถึง 5 ปี อีกทั้งแมวพันธุ์อะบิสซิเนียน (Abyssinian) พันธุ์โซมาลี (Somali) และพันธุ์อ็อกซิแคต (Ocicat) มีแนวโน้มจะเกิดภาวะนี้ได้ง่ายกว่าพันธุ์อื่นๆ อาการแสดงทางคลินิกนั้นมีความหลากหลายอย่างมาก เช่น โรคผื่นผิวหนังอักเสบ (military dermatitis) ภาวะขนร่วงจากการแต่งขนมากเกินไป (self-inflicted alopecia) หรือภาวะรูขุมขนขาด (hypotrichosis) อาการคันหัวและคอ รวมถึงกลุ่มอาการอักเสบแบบแกรนูโลมาจากอีโอซิโนฟิล (eosinophilic granuloma complex) FASS ถือเป็นการวินิจฉัยทางคลินิกโดยพิจารณาจากอาการแสดงทางคลินิกและแยกโรคอื่นที่มีอาการแสดงทางคลินิกที่คล้ายคลึงกันออกไป เช่น ปรสิตภายนอก การติดเชื้อและอาการแพ้อาหาร 2

อาการแพ้อาหาร   

ปฏิกิริยาไม่พึงประสงค์จากอาหาร ได้แก่ ภาวะที่เป็นพิษ (toxic) และไม่เป็นพิษ (non-toxic) ไม่เกี่ยวข้องกับภูมิคุ้มกัน (non-immunological) และเกี่ยวข้องกับภูมิคุ้มกัน (immune-mediated) ซึ่งรวมไปถึงอาการแพ้อาหาร (food allergy) อาการแพ้อาหารนั้นอาจเกิดขึ้นพร้อมกับ FASS หรืออาจเป็นภาวะภูมิไวเกินเพียงอย่างเดียวในแมวก็ได้ ในทางคลินิกอาการแพ้อาหารจะไม่สามารถแยกออกจาก FASS ได้และจำเป็นต้องใช้การควบคุมอาหาร (elimination diet) เพื่อวินิจฉัยเพิ่มเติม ทั้งนี้จากงานวิจัยพบว่าอายุที่เริ่มแสดงอาการจะแตกต่างกันไประหว่าง 3 เดือนจนถึง 13 ปี 2

โรคหู  

ภาวะหูชั้นนอกอักเสบ (otitis externa) ในลูกแมวมักเกิดจากไรในหู (ear mites) ดังที่กล่าวไว้ในข้างต้น 15

,20

Brame B, Cain C. Chronic otitis in cats: Clinical management of primary, predisposing and perpetuating factors. J. Feline Med. Surg. 2021;23:433-446.

 แม้ว่าจะมีรายงานพบว่าร้อยละ 21 ของแมวที่เป็น FASS จะพบภาวะหูชั้นนอกอักเสบแต่ก็พบน้อยกว่าเมื่อเทียบกับสุนัขที่เป็นโรคผิวหนังอักเสบจากภูมิแพ้ (canine atopic dermatitis) 2

Santoro D, Pucheau-Haston CM, Prost C, et al. Clinical signs and diagnosis of feline atopic syndrome: detailed guidelines for a correct diagnosis. Vet. Dermatol. 2021;32:26-42.

,20

Brame B, Cain C. Chronic otitis in cats: Clinical management of primary, predisposing and perpetuating factors. J. Feline Med. Surg. 2021;23:433-446.

. ภาวะท่อหูทำงานผิดปกติ (auditory tube dysfunction) อาจส่งผลให้มีของเหลวขังอยู่ในหูชั้นกลาง (middle ear effusion) และหูชั้นกลางอักเสบ (inflammation) ได้ รวมถึงการติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนบนจากไวรัส (viral upper respiratory tract infections) ก็อาจทำให้แมวมีแนวโน้มที่จะเกิดการติดเชื้อย้อนกลับขึ้นไปในหูชั้นกลาง (ascending bacterial middle ear infection) ผ่านทางท่อหู (auditory tube) ได้เช่นกัน 21

Mascarenhas MB. Nonpolyp-associated otitis media in cats: The little we know. Vet. Med. Sci. 2022;8:1853-1854

(รูปภาพที่ 9)

โรคหูชั้นนอกอักเสบในแมวแบบแพร่กระจายและเป็นเนื้อตายหรือ proliferative and necrotizing feline otitis externa (PNOE) เป็นโรคที่พบได้ยากทั้งในลูกแมวและแมวโตเต็มวัย โดยรอยโรคมักจะเกิดที่ใบหูทั้ง 2 ข้าง (bilateral) มีลักษณะเป็นผื่นหนาสีเข้มที่มีขอบเขตชัดเจนและกระจายอยู่ทั่ว (well-demarcated proliferative dark-colored plaques) รวมถึงมีสารคัดหลั่งเป็นหนอง (exudate) ออกมาจากโคนใบหู (base of the pinna) รูเปิดช่องหู (the opening of the ear canal) และช่องหูที่ดิ่งลงทางด้านล่าง (vertical ear canal) ทั้งนี้พยาธิสภาพของการเกิดโรคนั้นยังไม่ทราบอย่างชัดเจน แต่สงสัยกันว่าอาจเกิดจากความผิดปกติของภูมิคุ้มกัน (immune-mediated disorder) ที่เกี่ยวข้องกับการตายของเซลล์เคราติโนไซต์อย่างเป็นระบบ (keratinocyte apoptosis) การรักษาโดยใช้ยาที่มีผลทั่วร่างกาย (systemic treatment) และการรักษาโดยใช้ยาภายนอก (topical treatment) ด้วยยาในกลุ่มคอร์ติโคสเตียรอยด์ (corticosteroids) และกลุ่มยับยั้งแคลซินูริน (calcineurin inhibitors) นั้นมักประสบความสำเร็จในกรณีส่วนใหญ่ 20

(รูปภาพที่10).

ติ่งเนื้อในช่องหูจากการอักเสบ (inflammatory aural polyps) เป็นปุ่มนูนที่ไม่เป็นอันตราย (benign nodules) ซึ่งเกิดจากเยื่อบุผิว (epithelium lining) ในหูชั้นกลาง (middle ear) คอหอยส่วนจมูก (nasopharynx) หรือท่อหู (auditory tube) ติ่งเนื้อนั้นอาจจำกัดอยู่แค่ภายในหูชั้นกลางหรืออาจลามเข้าไปในช่องหู (ear canal) หรือคอหอยส่วนจมูก โดยอาจพบสัญญาณของภาวะหูชั้นนอกอักเสบ (otitis externa) อาการทางระบบทรงตัวหรือทางระบบทางเดินหายใจ (vestibular or respiratory signs) หรือกลุ่มอาการฮอร์เนอร์ (Horner’s syndrome) และอาจพัฒนาเป็นภาวะหูชั้นกลางอักเสบ (otitis media) ได้ 20

,21

Mascarenhas MB. Nonpolyp-associated otitis media in cats: The little we know. Vet. Med. Sci. 2022;8:1853-1854

 ติ่งเนื้อจะพบได้บ่อยที่สุดในแมวอายุน้อยและลูกแมวแต่จริงๆแล้วก็สามารถเกิดขึ้นได้ในแมวทุกวัย นอกจากจะแนะนำให้ใช้กล้องส่องตรวจหู (otoscopy) แล้วยังแนะนำให้ใช้การถ่ายภาพรังสีวินิจฉัย (diagnostic imaging) เพื่อดูขอบเขตของติ่งเนื้อ การวินิจฉัยขั้นสุดท้าย (definitive diagnosis) จำเป็นต้องอาศัยการตรวจทางจุลพยาธิวิทยา (histopathology) ทั้งนี้ติ่งเนื้อนั้นสามารถรักษาได้ด้วยการ traction avulsion หรือผ่าตัดแบบ ventral bulla osteotomy แต่ก็พบกลับมาเป็นติ่งเนื้อซ้ำได้บ่อย 20

Brame B, Cain C. Chronic otitis in cats: Clinical management of primary, predisposing and perpetuating factors. J. Feline Med. Surg. 2021;23:433-446.

(รูปภาพที่ 9) 

ภาวะอื่นๆ  

มีรายงานโรคผิวหนังที่เกิดจากโภชนาการ สิ่งแวดล้อม จิตใจ (psychogenic) ภูมิคุ้มกัน (immune-mediated) และภูมิคุ้มกันทำลายตนเอง (autoimmune skin diseases) ในลูกแมว นอกเหนือจากโรคผิวหนังที่กล่าวถึงในข้างต้นแล้ว ยังมีโรคอื่นๆอีกที่สัตวแพทย์ควรทราบไว้ ความผิดปกติของขน  (haircoat abnormalities) ที่เกิดขึ้นในช่วงอายุยังน้อย (early onset) อาจมีสาเหตุหลายประการนอกเหนือไปจากโรคผิวหนังจากพันธุกรรม (genodermatoses) (ตารางที่ 1) เช่น การเลี้ยงดูที่ไม่ดี (poor husbandry) โภชนาการหรือการไม่ถูกสุขลักษณะอนามัย (รูปภาพที่ 1) พฤติกรรมการแต่งขนที่ผิดปกติ (abnormal grooming behavior) ของแมวตัวเมียที่ยังไม่ทำหมันอาจนำไปสู่ภาวะขนร่วงที่บริเวณใบหน้าในลูกแมว 22

 ภาวะขาดไทโรซีน (tyrosine deficiency) ในอาหารจะนำไปสู่ภาวะสีขนจางลง (hypochromotrichia) ซึ่งมักจะแสดงอาการในรูปของขนสีน้ำตาลแดง (reddish-brown hair color) ในแมวดำ (black cats) 24

Ngo J, Morren MA, Bodemer C, et al. Feline maculopapular cutaneous mastocytosis: a retrospective study of 13 cases and proposal for a new classification. J. Feline Med. Surg. 2019;21(4):394-404. 

, โรคที่เกี่ยวข้องกับพฤติกรรมการคัน (pruritic behavior) เช่น โรคแมสต์เซลล์ที่ผิวหนังแบบเป็นผื่นในแมวหรือ feline maculopapular cutaneous mastocytosis 25

Vogelnest LJ, Ravens PA. Idiopathic miscellaneous diseases. In: Noli C, Colombo S, eds. Feline Dermatology. Springer Nature Switzerland AG, 2020;627-653.

 โรคผิวหนังอักเสบเป็นแผลหลุมบนคอที่ไม่ทราบสาเหตุ (idiopathic neck ulcerative dermatitis) กลุ่มอาการที่มีปริมาณอีโอซิโนฟิลในเลือดสูง (hypereosinophilic syndrome) และโรคผิวหนังอักเสบแบบเป็นตุ่มนูนบุ๋มตรงกลาง (perforating dermatitis) นั้นสามารถพบได้ในแมวทุกวัยรวมไปถึงแมวที่อายุน้อย

สรุป 

ลูกแมวและแมวอายุน้อยอาจป่วยเป็นโรคผิวหนังได้หลายชนิด การซักประวัติโดยละเอียดถือเป็นส่วนสำคัญของการตรวจวินิจฉัย เมื่อพิจารณาถึงการวินิจฉัยแยกโรค (differentials) สัตวแพทย์ควรคำนึงถึงอายุที่เริ่มแสดงอาการป่วย สอบถามว่าแมวตัวอื่นในครอกได้รับผลกระทบด้วยหรือไม่ มีความเป็นไปได้ในการเป็นโรคติดต่อหรือไม่และลูกแมวหรือสัตว์ที่สัมผัสใกล้ชิดสามารถออกไปนอกบ้านได้หรือไม่ การทดสอบวินิจฉัยจะต้องทำตามการวินิจฉัยแยกโรคเหล่านี้ โดยอาจรวมถึงตัวอย่างของเชื้อก่อโรค (infectious agents) การตัดชิ้นเนื้อไปตรวจ (biopsies) การตรวจภูมิแพ้หรือการถ่ายภาพรังสีวินิจฉัย (diagnostic imaging) นอกเหนือจากการตัดสินทางคลินิก (clinical judgement)