Włókno pokarmowe: tajna broń w rękach lekarza weterynarii

Wstęp

Włókno pokarmowe należy do frakcji węglowodanów, które nie ulegają trawieniu oraz wchłanianiu. Ma istotny wpływ na ogólny stan zdrowia i utrzymanie homeostazy przewodu pokarmowego zwierząt 1. Podstawową rolą włókna pokarmowego jest modyfikacja fizycznych właściwości treści pokarmowej w jelitach, modulowanie apetytu i uczucia sytości, regulowanie procesów trawiennych oraz dostarczanie energii w procesie fermentacji mikrobiologicznej. Włókno wykazuje też szerokie działanie ogólnoustrojowe, a jego prawidłowa podaż przynosi liczne korzyści zdrowotne 1, które przedstawiono na Ryc. 1. W niniejszym artykule omówiono funkcję włókna, korzyści zdrowotne, sposoby oznaczania jego zawartości w karmach dla zwierząt oraz przydatność kliniczną modyfikowania poziomu włókna w diecie kotów i psów z chorobami przewodu pokarmowego, mając na celu dostarczenie istotnych informacji do wykorzystania w praktyce weterynaryjnej.

Podstawowe informacje na temat włókna pokarmowego

Właściwości fizykochemiczne, w tym zdolność do fermentacji, rozpuszczalność i lepkość, są użytecznymi kryteriami klasyfikacji różnych rodzajów włókna pokarmowego, ponieważ pozwalają nam zyskać lepszy wgląd w możliwe cechy funkcjonalne źródeł jego pochodzenia. Zrozumienie tej klasyfikacji przydaje się w wielu sytuacjach klinicznych, a znajomość wskazań do stosowania konkretnych rodzajów włókna może pomóc w modyfikowaniu jego poziomu w diecie poszczególnych zwierząt.

Fermentowalność dotyczy zdolności mikroorganizmów bytujących w przewodzie pokarmowym do chemicznego rozkładu włókna. W zależności od źródła pochodzenia włókno pokarmowe może być niefermentujące, wolno fermentujące, średnio fermentujące lub szybko fermentujące. Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (KKT) i inne metabolity wytwarzane w procesie fermentacji to ważne czynniki pomagające zrozumieć w jaki sposób stosowanie włókna przekłada się na liczne korzyści zdrowotne zarówno w odniesieniu do funkcjonowania przewodu pokarmowego, jak i całego organizmu 1.Szybsze tempo fermentacji włókna koreluje na ogół z skróconym czasem pasażu jelitowego, zmniejszoną masą kału oraz zwiększoną produkcją KKT i innych metabolitów 1,2. Celuloza i hemiceluloza to przykłady włókna niefermentującego lub wolno fermentującego, które przechodzi przez przewód pokarmowy w postaci niemal niezmienionej chemicznie, zachowując zdolność do zwiększania masy kału 2. Z kolei pektyny i gumy wykazują na ogół wysoką podatność na fermentację, w wyniku której powstaje znaczna ilość KKT.

Rozpuszczalność włókna opiera się na jego zdolności do dyspergowania w wodzie, co skutkuje wytworzeniem lepkiego żelu w przewodzie pokarmowym. W zależności od źródła pochodzenia włókno może być całkowicie rozpuszczalne lub całkowicie nierozpuszczalne1. Istnieje wyraźna korelacja pomiędzy stopniem rozpuszczalności a podatnością na fermentację: szybko fermentujące włókna (takie jak pektyny i gumy) są na ogół najlepiej rozpuszczalne, podczas gdy włókna wolno fermentujące (celuloza, hemiceluloza) należą do najsłabiej rozpuszczalnych.

Lepkość jest miarą zdolności włókien do gęstnienia i tworzenia żeli w roztworze. Również pod względem tej właściwości istnieje znaczne zróżnicowanie pomiędzy poszczególnymi rodzajami włókna, jednak wysoką lepkość obserwuje się najczęściej w grupie włókien rozpuszczalnych. Lepkość zanika w procesie fermentacji, dlatego to wolno fermentujące włókna rozpuszczalne (np. pozyskiwane z nasion babki płesznik) zachowują właściwości żelujące w przewodzie pokarmowym przez najdłuższy czas*.

* https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/apt.15129

Włókno pokarmowe i etykiety karm dla zwierząt

Jak wspomniano wcześniej, włókno pokarmowe obejmuje niestrawne formy węglowodanów. Węglowodany te oraz ich metabolity (takie jak KKT) dostarczają jedynie do 5% energii zawartej w karmach dla psów i kotów. Zważywszy na tak niewielki wkład w dostarczanie energii, włókno nie jest uważane za niezbędny składnik odżywczy, a wiele instytucji opracowujących wytyczne dotyczące minimalnych i maksymalnych poziomów składników odżywczych nie podaje informacji na temat minimalnej wymaganej zawartości włókna w karmach dla psów i kotów. W tym kontekście przytacza się krótkoterminowe badania, w których nie wykazano żadnych działań niepożądanych u psów żywionych karmą niezawierającą węglowodanów3,4.

Wśród potencjalnych problemów związanych z nadmierną podażą włókna wymienia się zmniejszone wchłanianie minerałów, obniżenie gęstości energetycznej pokarmu oraz zaburzenia żołądkowo-jelitowe, takie jak biegunka, skurcze i wzdęcia 1. Nie opublikowano jak dotąd żadnych badań opisujących niezamierzone wystąpienie niedoborów żywieniowych związanych ze spożyciem nadmiernej ilości włókna u psów i kotów żywionych pełnoporcjową i zbilansowaną karmą komercyjną. Z drugiej strony niedobór włókna może być przyczyną dolegliwości żołądkowo-jelitowych i ogólnoustrojowych, ale w takim przypadku mamy do czynienia raczej z niedoborem względnym, wynikającym z indywidualnych potrzeb danego zwierzęcia, nie z niedoborem bezwzględnym. Klinicznie zjawisko to obserwuje się najczęściej u zwierząt, u których zwiększenie zawartości włókna w diecie może pomóc w złagodzeniu objawów ze strony przewodu pokarmowego. Z informacji tych wynika, że u zdrowych psów i kotów żywionych karmami komercyjnymi występowanie zarówno niedoboru, jak i nadmiaru włókna jest mało prawdopodobne.

Istnieje wiele metod analizowania zawartości włókna w karmach weterynaryjnych. Na etykietach karm na ogół podawana jest zawartość włókna surowego (CF, crude fiber), całkowita zawartość włókna pokarmowego (TDF, total dietary fiber), włókna nierozpuszczanego oraz włókna rozpuszczalnego. W niektórych krajach, ze względu na obowiązujące wymogi prawne, dominuje laboratoryjna metoda oznaczania włókna surowego. Metoda ta nie pozwala jednak na dokładne określenie poziomu włókna w danym produkcie, ponieważ mierzy ona głównie zawartość włókna nierozpuszczalnego i w niewielkim stopniu uwzględnia włókno rozpuszczalne 5. Z tego powodu w żywności dla ludzi standardem jest oznaczanie całkowitej zawartości włókna pokarmowego (TDF), a parametr ten zyskuje na popularności i jest coraz częściej zalecany do stosowania wśród specjalistów w dziedzinie żywienia zwierząt 5.Jeżeli na etykiecie produktu brakuje informacji o całkowitej zawartości włókna pokarmowego, lekarze weterynarii i opiekunowie powinni zdawać sobie sprawę z ograniczeń innych metod oznaczania poziomu włókna w diecie (np. CF) (Ryc. 2).

Poziom włókna w karmach dla zwierząt

Całkowita zawartość włókna (TDF) w karmach dla psów i kotów jest bardzo zróżnicowana i waha się od zaledwie 0,1 g/100 kcal do ponad 11 g/100 kcal. Powszechnie stosowane karmy weterynaryjne dla zwierząt z zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi, w tym karmy zawierające łatwo przyswajalne białko hydrolizowane, dostarczają często umiarkowanych ilości włókna pokarmowego (1,0-2,5 g TDF na 100 kcal). Karmy opracowane specjalnie dla zwierząt z chorobami przewodu pokarmowego reagującymi na dodatek włókna często zawierają różne rodzaje włókna i cechują się podwyższoną jego zawartością (TDF 4,5-6,0 g/100 kcal i 2,6-2,9 g/100 kcal odpowiednio dla psów i kotów). Najwyższą zawartość włókna mają na ogół karmy odchudzające (TDF 7,5-11,0 g/100 kcal i 4,6-7,6 g/100 kcal odpowiednio dla psów i kotów).

Karmy dla zwierząt wytwarzane przez renomowane firmy to produkty pełnoporcjowe i zbilansowane pod kątem zawartości składników odżywczych, dostarczające też gwarantowaną ilość określonych typów włókna. W razie braku możliwości podawania karmy o podwyższonym poziomie włókna, alternatywą jest dodawanie go do pełnoporcjowej i zbilansowanej karmy bytowej w formie suplementu. W tym przypadku, lekarz musi zdawać sobie sprawę z potencjalnych problemów, w tym trudności w podawaniu, braku smakowitości, a także ryzyka zachwiania równowagi składników odżywczych przy nieprawidłowym dawkowaniu. (Ryc. 3) Jest to zdecydowany faworyt wśród naturalnych dodatków do żywności (np. dyni w puszce (Ryc. 4)) Dla porównania, dynia w puszce zawiera mniejsze stężenie włókna niż łuska babki płesznik, dlatego wymaga podawania w znacznie większej ilości 1. Brak jest też jednoznacznych wytycznych w zakresie dawkowania włókna pochodzącego z różnych źródeł w celu uzyskania pożądanego efektu klinicznego, a dane na ten temat dotyczące psów i kotów są ograniczone; istnieje jedno opublikowane badanie przeprowadzone na psach z chorobą jelita grubego reagującą na włókno pokarmowe, u których zadziałać miała średnia dzienna dawka 30 mL (2 łyżki stołowe) włókna pochodzącego z łusek babki płesznik (przedział od 3,75 do 90 mL (od 0,25 do 6 łyżek stołowych)) ) 6. Taki sposób suplementacji ma w dużej mierze charakter empiryczny, a jej skuteczność można ocenić na podstawie objawów klinicznych (Ryc. 5). Należy również pamiętać, że uzupełnianie diety włóknem pochodzącym z jednego wybranego źródła może nie przynieść takich samych korzyści klinicznych, jak zastosowanie włókna ze źródeł mieszanych. I wreszcie, zaleca się stopniowe zwiększanie ilości suplementowanego włókna, aby uniknąć działań niepożądanych, które mogą wystąpić w przypadku szybkich zmian w sposobie podawania (Rycf. 6).

Wpływ na przewód pokarmowy i korzyści zdrowotne

Włókno pokarmowe wpływa na tempo opróżniania żołądka, czas pasażu jelitowego, objętość i wilgotność mas kałowych, metabolizm bakterii jelitowych oraz wydzielanie śluzu (Ryc. 1) 1. Ogólnie rzecz biorąc, rozpuszczalne typy włókna o dużej lepkości opóźniają opróżnianie żołądka i wydłużają czas pasażu treści pokarmowej przez jelito cienkie, podczas gdy włókno nierozpuszczalne często przyspiesza opróżnianie żołądka i skraca czas pasażu zarówno w jelicie cienkim, jak i okrężnicy 1. Włókno może wpływać też na łatwość wypróżniania, w zależności od jego zdolności do zwiększania objętości i masy kału (Ryc. 1). Fermentujące włókno rozpuszczalne zwiększa masę stolca, jego wilgotność i miękkość dzięki zdolności do zatrzymywania wody oraz zwiększania zawartości suchej masy kału i stężenia bakterii. Nierozpuszczalne, minimalnie fermentujące frakcje zwiększają masę kału, sprzyjając zatrzymywaniu wody i pęcznieniu suchej masy 1. W badaniach nad zastosowaniem różnych typów włókna u psów i kotów uzyskuje się często różne wyniki dotyczące wymienionych wyżej oczekiwanych efektów 1

Włókno może także obniżać strawność pokarmu. Efekt ten obserwuje się w przypadku frakcji wolno fermentujących, których trawienie w przewodzie pokarmowym zajmuje więcej czasu 2. Z kolei fermentujące włókno rozpuszczalne może wpływać na wchłanianie składników odżywczych, co wynika z jego zdolności do tworzenia żeli, które działają jak rodzaj fizycznej bariery.

Prebiotyczne działanie włókna i jego wpływ na mikrobiom

Niektóre frakcje włókna wykazują działanie prebiotyczne. Prebiotyki są selektywnie wykorzystywane przez mikroorganizmy żywiciela, a wytwarzane w tym procesie metabolity mogą mieć korzystny wpływ na jego zdrowie 7. Włókno o działaniu prebiotycznym ma szczególnie silny wpływ na mikrobiom jelitowy psów i kotów. Aby dany typ włókna mógł zostać uznany za prebiotyk, musi być odporny działanie enzymów trawiennych żywiciela i sprzyjać rozwojowi symbiotycznych drobnoustrojów jelitowych, a nie bakterii chorobotwórczych 7. W karmach dla psów i kotów powszechnie stosowanymi prebiotykami są oligosacharydy i inulina (pozyskiwana głównie z cykorii). Jednakże brakuje danych na temat wpływu, skutecznego dawkowania w suplementacji oraz synergistycznego działania prebiotyków i innych typów włókna na zdrowie psów i kotów, co uzasadnia konieczność podjęcia dalszych badań w tym zakresie.

Pełen przegląd włókien prebiotycznych wykracza poza zasięg tego artykułu, warto jednak podkreślić istotną rolę metabolitów powstałych w wyniku fermentacji włókna pokarmowego na rozwój mikroflory jelitowej. KKT wytwarzane w wyniku bakteryjnej fermentacji włókna dostarczają energii nie tylko bytującym w jelitach drobnoustrojom, ale poprzez krążenie wrotne także samemu żywicielowi 1. Miejscowo, KKT przeciwdziałają uszkodzeniom nabłonka jelit regulując namnażanie się bakterii, poprawiając krążenie krwi w okrężnicy, zmniejszając zależność od glukogenezy i zapobiegając kolonizacji przez bakterie chorobotwórcze (Ryc. 1). Na poziomie ogólnoustrojowym efekty te prowadzą do poprawy kontroli glikemii, modulacji ekspresji genów, działania immunoregulacyjnego i regeneracji neuronów 1. Miejscowe i ogólnoustrojowe korzyści płynące ze stosowania prebiotyków u psów i kotów to ważny obszar wymagający dalszych badań.

Działanie ogólnoustrojowe i korzyści zdrowotne

Włókno pokarmowe obniża gęstość energetyczną pokarmu i zwiększa uczucie sytości, odgrywając tym samym ważną rolę w kontrolowaniu masy ciała 1. Wzbogacenie diety w włókno nierozpuszczalne umożliwia podanie zwierzęciu większej objętości pokarmu bez zwiększania spożycia kalorii, co sprzyja też wydłużeniu uczucia sytości. Wyniki badań nad wpływem włókna na kontrolowanie masy ciała mogą się różnić, ponieważ należy wziąć pod uwagę wiele parametrów, ale dostępne dane przemawiają za zwiększaniem podaży włókna w celu lepszego kontrolowania masy ciała i zapewnienia dłuższego uczucia sytości.

Włókno pokarmowe i makroelementy zawarte w pożywieniu wpływają również na poposiłkowy poziom glukozy we krwi oraz reakcję na insulinę (Ryc.1) 1. Najskuteczniejsze wydaje się tutaj rozpuszczalne włókno o dużej lepkości, ze względu na zdolność do tworzenia w jelitach żelu, który spowalnia wchłanianie glukozy. Istnieją wyniki badań wskazujące na poprawę kontroli glikemii i zmniejszenie hiperglikemii poposiłkowej w związku ze zwiększoną podażą włókna pokarmowego, rozpuszczalnego lub nierozpuszczalnego1. Wpływ włókna na kontrolę glikemii u kotów jest mniej zbadany, a wyniki dwóch obecnie dostępnych publikacji są sprzeczne1. Pomimo poprawy odnotowanej w niektórych badaniach, w żadnym z nich działanie włókna nie było na tyle wyraźne, aby móc zmniejszyć dawkę podawanej insuliny lub złagodzić objawy kliniczne.

Wraz z wiekiem w przewodzie pokarmowym zwierząt zachodzi wiele zmian. Należą do nich obniżenie zdolności trawienia surowego białka i tłuszczu, wydłużenie czasu pasażu jelitowego, spowolnienie podstawowego metabolizmu oraz zmiany w reakcjach organizmu na spożyty posiłek, czynności wydzielniczej jelit i trzustki oraz poziomie aktywności fizycznej. Dodatek włókna do diety u starszych zwierząt może pomóc w utrzymaniu optymalnego tempa pasażu jelitowego, prawidłowej czynności przewodu pokarmowego oraz w zapobieganiu zaparciom i biegunkom, przy czym nie zostało to formalnie zbadane. Zalecenia dotyczące poziomu włókna w diecie starszych psów i kotów mają zatem charakter empiryczny. W przypadku braku względnego niedoboru włókna zasadniczo nie zaleca się zwiększonego spożycia włókna zwierzętom w podeszłym wieku (zwłaszcza osobnikom szczupłym lub z niedowagą) ze względu na jego wpływ na strawność i czynność przewodu pokarmowego.

Włókno pokarmowe może mieć również pozytywny wpływ na działanie układu odpornościowego, układu krążenia i układu rozrodczego (Ryc. 1)1. W medycynie ludzkiej dodatek włókna wiąże się ze zmniejszeniem ryzyka rozwoju nowotworów, chorób układu krążenia i choroby niedokrwiennej serca oraz poprawą zdrowia reprodukcyjnego, ale u psów i kotów podobny wpływ włókna, a także inne korzystne efekty jego działania na poziomie ogólnoustrojowym zostały zbadane w niewielkim stopniu i wymagają dalszych analiz.

Zastosowanie włókna pokarmowego w przypadku chorób przewodu pokarmowego

Ostra biegunka

Karmy wzbogacone w włókno pokarmowego mają zastosowanie w postępowaniu w przypadku psów z ostrą biegunką 8,9. Po raz pierwszy wykazano to w randomizowanym badaniu z udziałem 22 psów schroniskowych, które losowo przydzielono do grup otrzymujących jedną z dwóch opcji dietetycznych podawanych jednocześnie z metronidazolem. U psów z grupy otrzymującej karmę o wysokiej zawartości włókna nastąpiła większa poprawa w zakresie konsystencji kału w porównaniu do zwierząt z grupy kontrolnej 8. Karmy wykorzystane w tym badaniu różniły się pod względem zawartości włókna rozpuszczalnego i nierozpuszczalnego. W karmie o wysokiej zawartości włókna zawartość TDF wynosiła 6,1 g/100 kcal w porównaniu do opcji o niższej zawartości włókna, gdzie odpowiednio było to 1,5 g/100 kcal.

Inne badanie oceniające konwencjonalne możliwości leczenia ostrego zapalenia jelita grubego u 59 psów również wykazało korzyści kliniczne wynikające z stosowania diety zawierającej dodatek włókna pokarmowego 9. Zwierzęta przydzielono losowo do trzech grup kontrolowanych placebo, przy czym jedna grupa otrzymywała lekkostrawną karmę w połączeniu z placebo, druga grupa lekkostrawną karmę w połączeniu z metronizadolem, a trzecia grupa lekkostrawną karmę z dodatkiem łusek babki płesznik w połączeniu z placebo. Zawartość TDF w lekkostrawnej karmie wynosiła 1,5 g/100 kcal, a w lekkostrawnej karmie z dodatkiem włókna 2,8 g/100 kcal. Jeśli chodzi o czas do ustąpienia objawów klinicznych stwierdzono, że samo postępowanie dietetyczne było skuteczniejsze od postępowania dietetycznego w połączeniu z metronidazolem. Badanie to jest szczególnie godne uwagi, ponieważ jest pierwszym badaniem porównującym dwie powszechnie stosowane empiryczne strategie leczenia i wykazującym korzyści terapeutyczne wynikające z postępowania dietetycznego u psów z ostrym zapaleniem jelita grubego 9.

Wreszcie badanie opublikowane w formie abstraktu wykazało korzyści diety wzbogaconej w włókno pokarmowe u szczeniąt schroniskowych z ostrą biegunką 10. Ze względu na format badania, informacje na temat zastosowanych karm są ograniczone, ale wiadomo, że w ich składzie uwzględniono wiele różnych źródeł włókna rozpuszczalnego i nierozpuszczalnego. Karma o podwyższonym poziomie włókna zawierała 4,3% włókna surowego i 2% włókna rozpuszczalnego, natomiast w przypadku karmy o niższym poziomie włókna wartości te wynosiły 3,3% dla włókna surowego w suchej masie i 0,3% włókna rozpuszczalnego (w obydwu przypadkach brak danych na temat zawartości wyrażonej w g/100 kcal). Podawanie karmy wzbogaconej w włókno skutkowało szybszym ustąpieniem objawów klinicznych i poprawą wyników w zakresie konsystencji kału.

Chociaż istnieje mniej publikacji na ten temat, pokarmy bogate w włókno wydają się skuteczne również u kotów z ostrą biegunką. Podobnie jak badanie wspomniane powyżej 10, inne badanie opublikowane w formie abstraktu wspomina o korzyściach płynących z podawania karmy bogatej w włókno kociętom schroniskowym cierpiącym z powodu ostrej biegunki. Również w tym przypadku informacje na temat karm zastosowanych w badaniu są ograniczone, wiadomo jednak, że w ich składzie znalazło się włókno rozpuszczalne i nierozpuszczalne pochodzące ze źródeł mieszanych. Karma o podwyższonym poziomie włókna pokarmowego zwierała 3,0% włókna surowego i 1,6% włókna rozpuszczalnego, natomiast w odniesieniu do karmy o niższym poziomie włókna wartości te kształtowały się na poziomie 1,1% dla włókna surowego w suchej masie i 0,2% włókna rozpuszczalnego (w obydwu przypadkach brak danych na temat zawartości wyrażonej w g/100 kcal). Pomimo podobnej końcowej oceny konsystencji kału dla obu rodzajów karm, zastosowanie diety wzbogaconej w włókno pokarmowe skutkowało szybszym ustąpieniem objawów klinicznych 11.

Podsumowując, w badaniach tych nie powiązano żadnych działań niepożądanych ani powikłań z dietetycznym leczeniem ostrej biegunki, a mikrobiom jelitowy uległ mniejszemu uszkodzeniu niż w przypadku antybiotykoterapii 8,10, 11. Informacje te potwierdzają korzyści z zastosowania pokarmów bogatych w włókno w zwalczaniu ostrej biegunki u psów i kotów, zwłaszcza w przypadku zapalenia jelita grubego. Jednakże nie ma jeszcze dostępnych zaleceń dotyczących rodzaju stosowanego włókna, jego dawkowania i czasu podawania.

Przewlekła biegunka

Podobnie jak w przypadku ostrej biegunki, liczne badania potwierdzają zasadność stosowania diety wzbogaconej w włókno pokarmowe w leczeniu biegunek o charakterze przewlekłym. Najczęstszym wskazaniem do stosowania włókna pokarmowego są objawy zapalenia okrężnicy (jelita grubego), ale badania omówione poniżej dostarczają również wstępnych dowodów w niektórych scenariuszach klinicznych dotyczących zapalenia jelita cienkiego lub zapalenia jelit o charakterze mieszanym (w obrębie jelita cienkiego i grubego) 12,13, 14.

 

W pierwszym badaniu opisano wyniki zaobserwowane u psów otrzymujących 3 różne karmy (niskotłuszczową, bogatą w włókno lub hipoalergiczną) przy jednoczesnym przyjmowaniu glikokortykosteroidów  12. Psy otrzymujące karmę hipoalergiczną wykazały najwyższy odsetek odpowiedzi, wynoszący 85%. Drugą najskuteczniejszą okazała się karma bogata w włókno, która pomogła kontrolować objawy kliniczne w około 75% przypadków. Najniższy odsetek odpowiedzi (18%) zaobserwowano w przypadku karmy niskotłuszczowej.

Drugie, retrospektywne badanie przeprowadzone na 25 psach cierpiących na przewlekłe zapalenie jelita grubego wykazało, że przejście na karmę bogatą w włókno było strategią, która najczęściej pozwalała na złagodzenie objawów klinicznych 13. Po raz kolejny karmy wysokostrawne i hipoalergiczne okazały się skuteczne, ale w mniejszym odsetku przypadków. W trzecim niekontrolowanym badaniu zaobserwowano ustąpienie objawów zapalenia jelita grubego również po zastosowaniu gotowej karmy komercyjnej 14. All three of these studies support the concept for fiber-enhanced diets in chronic diarrhea dogs, as evidenced by improved fecal scores.

Istnieją również badania potwierdzające skuteczność diety bogatej w włókno zarówno w przypadku niezapalnego, jak i idiopatycznego przewlekłego zapalenia jelita grubego 6, 15. W jednym z badań opisano odpowiedź 27 psów z przewlekłą idiopatyczną biegunką z jelita grubego, otrzymujących różne karmy bytowe, na dodatek włókna (głównie rozpuszczalnego 6;w większości przypadków (96,3%) odnotowano dobrą lub bardzo dobrą odpowiedź kliniczną. W innym badaniu z zastosowaniem wzbogaconej o włókno nierozpuszczalne karmy komercyjnej w połączeniu z innymi sposobami leczenia, u 12 z 19 psów odpowiedź kliniczną przypisano modyfikacji diety 15.W obu badaniach spożycie włókna pozwoliło na ograniczenie lub nawet całkowite zaprzestanie leczenia wspomagającego u niektórych psów, co uzasadnia stosowanie diet wzbogaconych w włókno rozpuszczalne i nierozpuszczalne w leczeniu idiopatycznej biegunki z jelita grubego u psów.

Obserwacje niektórych opiekunów psów wskazują, że oprócz polepszenia tradycyjnych parametrów żołądkowo-jelitowych, błonnik pokarmowy ułatwia wypróżnianie i poprawia jakość życia zwierzęcia. Badanie dokumentujące te skutki sugeruje, że sprzyjając produkcji metabolitów przeciwutleniających i przeciwzapalnych, błonnik może przyczynić się do poprawy ogólnego stanu zdrowia 16.Dalsze badania powinny skupiać się na długoterminowych korzyściach płynących z suplementacji błonnikiem u psów z przewlekłą chorobą przewodu pokarmowego.

Rokowanie u psów z przewlekłą chorobą przewodu pokarmowego reagującą na włókno jest również dobre. W badaniach analizujących wpływ długotrwałego dodatku włókna rozpuszczalnego, co najmniej dobrą odpowiedź uzyskano u 96% psów 6; w przypadku zastosowania diety zawierającej głównie włókno nierozpuszczalne, odpowiedź uzyskano u 63% psów. Długoterminowa obserwacja wykazała, że po początkowej odpowiedzi, najlepszą kontrolę objawów klinicznych uzyskano stosując długoterminową suplementację w połączeniu z odpowiednią dietą 6. In all the studies mentioned, fiber-enhanced diets and fiber supplementation was safe and well tolerated by the dogs.

W przypadku kotów dowody dotyczące leczenia przewlekłej biegunki dietą z dodatkiem włókna pokarmowego są ograniczone i opierają się jedynie na kilku badaniach 17,18,19. W niewielkim badaniu z udziałem 12 kotów cierpiących na przewlekłą biegunkę, gdzie większość zareagowała albo na samą zmianę diety, albo na zmianę diety w połączeniu z terapią farmakologiczną, najczęściej stosowano karmę o wysokiej zawartości włókna lub karmę suplementowaną włóknem 17. W innym badaniu przeprowadzonym w układzie naprzemiennym podawanie karmy zawierającej włókno rozpuszczalne ze źródeł mieszanych pomogło poprawić konsystencję kału i zmniejszyć częstotliwość wypróżnień u 19 kotów z przewlekłą biegunką (w porównaniu z karmą kontrolną) 18. W trzecim badaniu oceniano źródła włókna sprzyjające wytwarzaniu metabolitów o właściwościach przeciwutleniających i przeciwzapalnych i uzyskano lepsze wyniki w porównaniu z innymi źródłami włókna u kotów z biegunką 19. Badania te potwierdzają koncepcję występowania wśród kotów przewlekłych biegunek reagujących na włókno. Istnieją zatem solidne dowody przemawiające za stosowaniem diety bogatej w włókno pokarmowe (lub suplementacji włókna) w leczeniu przewlekłej biegunki u psów i kotów, przy czym takie postępowanie żywieniowe jest szczególnie zalecane w przypadkach zapalenia jelita grubego.

Zaparcia

Dane dotyczące innych gatunków zwierząt, opinie ekspertów oraz dane na temat zdrowych psów i kotów wskazują, że włókno pokarmowe wydaje się przynosić korzyści w leczeniu zaparć u psów i kotów 20. Istnieje wiele potencjalnych przyczyn, dla których w zwalczaniu zaparć skuteczne może okazać się zarówno włókno rozpuszczalne, jak i nierozpuszczalne. Jak wspomniano wcześniej, nierozpuszczalne lub nieulegające fermentacji włókno zwiększa objętość kału pobudzając tym samym perystaltykę jelit 21. Włókno rozpuszczalne tworzy w przewodzie pokarmowym żel, który ułatwia przemieszczanie się mas kałowych 21. Wskazuje się także na korzystne oddziaływanie metabolitów wytwarzanych w procesie fermentacji wysoko rozpuszczalnych i podatnych na fermentację frakcji włókna; chodzi tu głównie o krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które mają działanie prokinetyczne i zwiększają zawartość wody w kale 22.

Zaparcia to częsta przypadłość u kotów 23. W jednym z badań wykazano, że znaczną poprawę objawów klinicznych można uzyskać poprzez włączenie do ich diety włókna pochodzącego ze źródeł bogatych w związki przeciwutleniające i przeciwzapalne 19. W innym badaniu z udziałem kotów leczonych wyłącznie dietą lub dietą w połączeniu z lekami wspomagającymi, poprawę jakości stolca zaobserwowano w obydwu grupach 24;w dietach zastosowanych w tym badaniu bazowano na włóknie pozyskiwanym ze źródeł mieszanych, w tym z łusek babki płesznik. Mimo ich ograniczonej liczby, wyniki dwóch wspomnianych wyżej badań potwierdzają skuteczność diet o podwyższonej zawartości włókna w leczeniu zaparć u kotów (Ryc. 7). Jednakże przed zaleceniem takiej diety, w diagnostyce różnicowej należy wykluczyć możliwość poważnych zaburzeń motoryki okrężnicy (np. okrężnicy olbrzymiej), ponieważ w tym przypadku dodatkowa suplementacja włókna pokarmowego byłaby przeciwwskazana.

Brakuje badań klinicznych dotyczących skuteczności stosowania włókna w leczeniu psów z tendencją do zaparć, chociaż eksperymentalnie wykazano, że podawanie włókna w postaci pasty figowej poprawiało pasaż jelitowy u psów bez powikłań 25. Ponadto wykazano, że synbiotyk zawierający prebiotyczną inulinę ma działanie przeczyszczające u zdrowych psów, co może wskazywać na jego skuteczność w leczeniu zaparć 26. Potrzebne są dalsze badania nad rolą włókna w terapii u psów z tendencją do zaparć, ale wstępne wyniki są obiecujące. Podobnie jak w przypadku biegunek, potrzeba dalszych badań zarówno z udziałem psów, jak i kotów w celu ustalenia optymalnych w leczeniu zaparć ilości i rodzajów włókna pokarmowego.

Wniosek

Chociaż większość karm dla psów i kotów zawiera włókno pokarmowe, potencjał tego składnika pozostaje w dużej mierze niewykorzystany. Stosowane prawidłowo, włókno może pomóc jednak w uzyskaniu poprawy zdrowia zwierząt i łagodzeniu objawów klinicznych. Lekarz weterynarii powinien posiadać podstawową wiedzę na temat właściwości fizykochemicznych włókna, wskazań klinicznych i korzyści zdrowotnych związanych z jego suplementacją, a także sposobów deklarowania zawartości włókna na etykietach karm. Włókno pokarmowe znajduje największe zastosowanie w leczeniu chorób przewodu pokarmowego u psów i kotów. Na rynku dostępnych jest wiele karm o zwiększonej zawartości włókna, a badania pokazują, że w wybranych przypadkach mają one wiele zalet w porównaniu z innymi konwencjonalnymi metodami leczenia (takimi jak długotrwałe podawanie antybiotyków lub leków immunomodulujących). Dlatego też włókno pokarmowe powinno być brane pod uwagę jako opcja w leczeniu chorób przewodu pokarmowego zarówno u psów, jak i kotów.