โรคที่เกี่ยวข้องกับพันธุกรรมและอาหาร   ในสุนัข

บทนำ

โรคในสุนัขหลายโรคเป็นผลมาจากการขาดสารอาหารหรือความไม่สมดุลของโภชนาการที่ได้รับ ถึงแม้จะมีข้อมูลมากมายเกี่ยวกับความต้องการทางโภชนาการของสุนัขในปัจจุบัน 1 แต่ก็ยังพบภาวะทุพลภาพที่เกิดจากการขาดสารอาหารอีกด้วย อีกทั้งยังทราบว่าสารอาหารบางอย่างสามารถก่อให้เกิดความเป็นพิษในสุนัขได้ หากได้รับมากเกินไปยกตัวอย่างเช่น hypervitaminosis A D และ trace mineral อื่นๆ เช่น selenium cobalt และ iodine

การได้รับอาหารที่ไม่เหมาะสมสามารถก่อให้เกิดโรคได้เช่นเดียวกัน ลองพิจารณาว่าอาหารสามารถทำให้เกิดโรคระบบทางเดินปัสสาวะ โดยเฉพาะอย่างยิ่งนิ่วในทางเดินปัสสาวะได้อย่างไร ปัญหาเกี่ยวกับระบบย่อยอาหารรวมไปถึงตับและตับอ่อน การแพ้อาหารรวมอยู่ในหมวดนี้ด้วย โดยมีการแสดงออกของโรคที่ผิวหนังและระบบทางเดินอาหาร การได้รับพลังงานมากเกินความจำเป็นจนก่อให้เกิดโรคอ้วนที่นำไปสู่โรคอื่นๆ สามารถจัดว่าเป็นปัญหาที่เกิดจากอาหารได้เช่นเดียวกัน การแพทย์ในคนถือว่าอาหารที่รับประทานมีส่วนในการเกิดมะเร็งบางชนิดแต่ยังไม่ได้มีการศึกษาอย่างกว้างขวางในสัตว์

ถึงแม้จะมีโรคที่เกิดจากอาหารมากมาย แต่ในบทความนี้จะครอบคลุมเพียงโรคที่พบได้บ่อย โรคที่เป็นปัญหาเดี่ยว หรือโรคที่เกิดในสุนัขสายพันธุ์ที่มีความโน้มนำต่อการเกิดโรคได้มากกว่าสายพันธุ์อื่นจากการถ่ายทอดทางพันธุกรรม

Urolithiasis

นิยามของคำว่า urolithiasis คือนิ่วที่เกิดในระบบทางเดินปัสสาวะและสามารถเกิดได้ในสุนัขทุกสายพันธุ์ แต่มีหลักฐานว่าสุนัขบางพันธุ์มีโอกาสเกิดนิ่วบางชนิดได้มากกว่าพันธุ์อื่น

Ammonium urate calculi

Ammonium urate calculi มีโอกาสเกิดมากในสุนัขพันธุ์ dalmatian ซึ่งเป็นตัวอย่างที่สำคัญของสายพันธุ์สุนัขที่มีโอกาสโน้มนำการเกิดโรคได้มากกว่าพันธุ์อื่น สุนัขโดยทั่วไปจะสร้างกรดยูริคโดยกระบวนการ purine catabolism และเปลี่ยนกรดยูริคไปเป็น allantoin โดยเอนไซม์ uricase จากนั้นขับออกทางปัสสาวะ (รูป 1) ในสุนัขพันธ์ dalmatian มีเอนไซม์ uricase แต่ตับไม่สามารถเปลี่ยนกรดยูริคไปเป็น allantoin ได้อย่างมีประสิทธิภาพ สาเหตุมาจากความผิดปกติของ autosomal recessive gene ส่งผลให้สุนัขสายพันธุ์นี้ขับกรดยูริคออกมากับปัสสาวะปริมาณสูงกว่าสายพันธุ์อื่น และสถานการณ์จะแย่ลงจากการที่สุนัขพันธุ์ dalmatian มีการดูดกลับกรดยูริคที่ท่อไตได้ไม่ดีนัก จากปัจจัยที่กล่าวมาทั้งหมดส่งผลให้โอกาสการเกิดนิ่วชนิดยูเรต โดยเฉพาะ ammonium urate ในสุนัขสายพันธุ์นี้สูง และโอกาสการเกิดในเพศผู้จะสูงกว่าเพศเมีย (รูป 2) 2

นิ่วชนิด ammonium urate ไม่ได้จำกัดเฉพาะในสุนัขพันธุ์ dalmatian เท่านั้น ยังมีสุนัขพันธุ์อื่นๆที่มีโอกาสเกิดนิ่วชนิดนี้ได้ง่ายกว่าสุนัขทั่วไป ได้แก่ english bulldog miniature schnauzer shih-Tzu และ yorkshire terrier

ปัจจัยเสี่ยงอื่นๆนอกจากพันธุกรรมที่ทำให้สุนัขเกิดนิ่วชนิดนี้ ได้แก่ portosystemic shunt หรือความผิดปกติใดๆที่สร้างความเสียหายแก่ตับ ส่งผลให้การเปลี่ยนกรดยูริคไปเป็น allantoin ลดลง

สุนัขที่มีความเสี่ยงต่อการเกิดนิ่วชนิด ammonium urate ควรได้รับอาหารที่มีพิวรีนต่ำ พิวรีนจะพบมากในอาหารที่ประกอบไปด้วยเนื้อและเครื่องในปริมาณสูง ชีสและไข่จึงเป็นตัวเลือกที่สำหรับแหล่งโปรตีนที่มีพิวรีนต่ำ หรืออาจใช้อาหารสำเร็จรูป¹ ที่มีปริมาณพิวรีนต่ำหาได้ในท้องตลาด ควรหลีกเลี่ยงอาหารที่ส่งเสริมให้ปัสสาวะมีสภาพเป็นกรดมากขึ้น หากจำเป็นอาจต้องมีการเติมความเป็นด่างลงในอาหารโดยใส่ potassium citrate 80-150 mg/kg q24h 3 การให้สุนัขกินน้ำมากๆเป็นหลักการเดียวกันกับการจัดการนิ่วชนิดอื่นโดยน้ำจะช่วยเจือจางปัสสาวะและลดการตกตะกอนนิ่ว 4 ท้ายที่สุดอาจลดการเกิดกรดยูริคโดยการให้ยา allopurinol 15 mg/kg q12h โดยการกิน ตัวยาจะออกฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์ xanthine oxidase ทำให้ xanthine และ hypoxanthine ไม่ถูกเปลี่ยนเป็นกรดยูริค แต่พึงระลึกว่าสุนัขที่ได้รับยา allopurinol ยังสามารถเกิดนิ่วชนิด xanthine ได้ หากยังคงได้รับอาหารที่มีปริมาณพิวรีนสูง

¹ Royal Canin Urinary U/C low purine

Cystine calculi

Cystine ประกอบไปด้วยสองโมเลกุลของกรดอะมิโน cysteine ที่มีกำมะถัน เมื่อมีปริมาณ cystine สูงในปัสสาวะจะเกิดการตกผลึกได้ง่ายเพราะมีการละลายน้ำได้น้อย นิ่ว cystine ในสุนัขอยู่ในกลุ่มที่หายากมีโอกาสพบได้เพียงร้อยละ 1-3 ของสุนัขที่เป็นโรคนิ่ว (รูป3) 5 อย่างไรก็ตามมีรายงานว่ามีโอกาสถ่ายทอดทางพันธุกรรมส่งผลให้สุนัขบางสายพันธุ์มีโอกาสเกิดนิ่ว cystine ได้สูงกว่าสายพันธุ์อื่นได้แก่ daschunds basset hound irish terrier และ english bulldog โดยในเพศผู้จะมีโอกาสพบได้มากกว่าเพศเมีย

Ammonium urate calculi มีโอกาสเกิดมากในสุนัขพันธุ์ dalmatian ซึ่งเป็นตัวอย่างที่สำคัญของสายพันธุ์สุนัขที่มีโอกาสโน้มนำการเกิดโรคได้มากกว่าพันธุ์อื่น สุนัขโดยทั่วไปจะสร้างกรดยูริคโดยกระบวนการ purine catabolism และเปลี่ยนกรดยูริคไปเป็น allantoin โดยเอนไซม์ uricase จากนั้นขับออกทางปัสสาวะ (รูป 1) ในสุนัขพันธ์ dalmatian มีเอนไซม์ uricase แต่ตับไม่สามารถเปลี่ยนกรดยูริคไปเป็น allantoin ได้อย่างมีประสิทธิภาพ สาเหตุมาจากความผิดปกติของ autosomal recessive gene ส่งผลให้สุนัขสายพันธุ์นี้ขับกรดยูริคออกมากับปัสสาวะปริมาณสูงกว่าสายพันธุ์อื่น และสถานการณ์จะแย่ลงจากการที่สุนัขพันธุ์ dalmatian มีการดูดกลับกรดยูริคที่ท่อไตได้ไม่ดีนัก จากปัจจัยที่กล่าวมาทั้งหมดส่งผลให้โอกาสการเกิดนิ่วชนิดยูเรต โดยเฉพาะ ammonium urate ในสุนัขสายพันธุ์นี้สูง และโอกาสการเกิดในเพศผู้จะสูงกว่าเพศเมีย (รูป 2) 2

Xanthine calculi

Xanthine เป็นผลิตภัณฑ์หนึ่งจากกระบวนสลายพิวรีนและเป็นสารตั้งต้นของกรดยูริค มีโอกาสตกตะกอนและเกิดเป็นนิ่วได้ง่ายหากมีความเข้มข้นสูงจากการที่ xanthine ละลายน้ำได้น้อย จากที่กล่าวมาด้านบนว่าผลึกและนิ่ว xanthine มักเป็นผลจากยา allopurinol ซึ่งใช้รักษานิ่วชนิด ammonium urate และยังใช้รักษาโรค Leishmaniasis อีกด้วย นอกจากนี้มีการพบว่าภาวะ xanthinuria มีโอกาสที่จะถ่ายทอดทางพันธุกรรมได้ ดังที่พบได้ในคนและสุนัขพันธุ์ cavalier king charles spaniel (CKCS) 6 แต่พบได้ยากมาก โดยจากการศึกษาในสุนัขพันธุ์ CKCS จำนวน 35 ตัว ไม่พบว่ามีภาวะ xanthiuria เลย 7 หากพบว่าสุนัขมีนิ่ว xanthine ควรได้รับอาหารที่มีพิวรีนปริมาณต่ำ² เช่นเดียวกับกรณีที่กล่าวไว้ข้างต้น

² Royal Canin Urinary U/C low purine

Zinc-responsive skin disorders

สุนัขต้องการสารอาหารหลายชนิดเพื่อบำรุงผิวให้มีสุขภาพดีโดย zinc เป็นหนึ่งในสารอาหารบำรุงผิวที่สำคัญ สุนัขที่ได้รับอาหารที่มีปริมาณ zinc ไม่เพียงพอจะแสดงอาการที่ผิวหนัง แต่ในสุนัขจะมีโรคผิวหนัง 2 ชนิดที่จำเพาะต่อการขาด zinc ชนิดแรกจะพบในลูกสุนัขโดยเฉพาะพันธุ์ใหญ่ ที่ได้รับอาหารที่มีปริมาณ zinc ไม่เพียงพอหรือมีสารชนิดอื่นที่มีความสามารถในการจับกับ zinc แล้วลดการดูดซึม เช่น phytates ที่พบได้ในวัตถุดิบจากพืชที่ไม่ได้ผ่านกระบวนการทำให้สุก ชนิดที่สองมีการถ่ายทอดทางพันธุกรรมและพบได้บ่อยในสุนัขสายพันธุ์ทางซีกโลกเหนือเช่น siberian Husky และ alaskan malamute แต่พบได้ใน doberman และ bull terrier เช่นกัน รายงานเกี่ยวกับอาการทางคลินิกของโรคผิวหนังที่เกิดจากการขาด zinc พบว่าจะมี crust และ erythema บริเวณรอบดวงตาจากการที่ดูดซึมจากลำไส้ได้ไม่ดี 8 โรคผิวหนังชนิดนี้ควรได้รับการรักษาโดยการให้กินเกลือของ zinc เช่น zinc methionine, zinc sulfate หรือ zinc gluconate ขนาดของ zinc ที่แนะนำคือ 2-3 mg/kg q24h แต่สัตวแพทย์ควรระมัดระวังเวลาจ่ายยาเพราะอาจะสับสนจากฉลากได้ ยกตัวอย่างเช่น zinc sulfate 220 mg จะมี zinc อยู่จริง 50 mg ในขณะที่ zinc gluconate 50 mg จะมี zinc อยู่จริง 50 mg 8

Copper-storage hepatopathy

ความผิดปกตินี้สามารถถ่ายทอดได้ทางพันธุกรรม พบมากในสุนัขพันธุ์ bedlington terrier และมีความคล้ายคลึงกับโรค Wilson’s disease ในคน สุนัขพันธุ์ bedlington terrier จะส่งผ่านความผิดปกตินี้ผ่านยีนด้อย ส่งผลให้การขับทองแดงออกมากับน้ำดีลดลง ปริมาณทองแดงที่เพิ่มขึ้นจึงสะสมในตับ 9 ก่อให้เกิดความเป็นพิษและนำไปสู่โรคตับที่ค่อยๆทวีความรุนแรงขึ้น กระบวนการคัดเลือกสายพันธุ์ในปัจจุบันได้ลดความผิดปกติของสายพันธุ์นี้ลงไปมาก นอกจาก bedlington Terrier แล้วยังพบการถ่ายทอดความผิดปกตินี้ทางพันธุกรรมในสุนัขสายพันธุ์อื่นด้วยเช่น skye terrier west highland white terrier doberman dalmatian และ labrador retriever หาก

ตรวจพบภาวะ chronic copper hepatopathy จากการเก็บตัวอย่างชิ้นเนื้อตับมาตรวจ ทองแดงที่พบอาจเกิดการสะสมที่เป็นผลมาจากโรคตับเพราะปัญหาที่ตับจะลดการขับทองแดงผ่านท่อน้ำดีลง 10

หากพบว่ามีปัญหาโรคตับร่วมกับการสะสมของทองแดงที่ตับซึ่งได้รับการยืนยันโดยการเก็บตัวอย่างชิ้นเนื้อตับไปตรวจ สุนัขจำเป็นต้องได้รับอาหารที่มีปริมาณทองแดงต่ำกว่าค่ามาตรฐานที่สุนัขโตเต็มวัยควรได้รับ นอกจากนี้ยังควรมีปริมาณ zinc ที่สูงอย่างน้อย 200 mg / มวลอาหารแห้ง 1 kg 11 โดย zinc จะไปกระตุ้นการทำงานของโปรตีน metallothionein ที่ทำหน้าที่จับกับทองแดงบริเวณ epithelial cell ของลำไส้เล็กและยับยั้งการดูดซึม หากสุนัขมีปริมาณทองแดงสูงมาก ต้องมีการให้ copper chelator เช่น D-penicillamine ขนาด 10-15 mg/kg q12h โดยการกิน เพื่อช่วยลดการดูดซึมที่ลำไส้ สัตวแพทย์จำเป็นต้องเลือกอาหารให้เหมาะสมกับการจัดการโรคตับเรื้อรัง ปริมาณโปรตีนและไขมันในอาหารต้องเหมาะสมกับสภาวะของโรค นอกจากนี้การให้โภชนเภสัช (nutraceutical) ที่ทำหน้าที่เป็นสารต้านอนุมูลอิสระและเพิ่มการฟื้นฟูเนื้อเยื่อตับอาจช่วยได้ เช่นสารสกัด milk thistle หรือ silymarin ไม่ได้มีขนาดที่ใช้รักษาชัดเจน แต่นิยมให้ที่ 4-8 mg/kg q24h, S-adenosyl-methionine หรือ SAME ขนาด 20 mg/kg q24h และ ursodeoxycholic acid ขนาด 15 mg/kg q24h 12

Hereditary gluten intolerances

นิยามของกลูเตนคือโปรตีน gliadins และ glutenins จากข้าวสาลี gliadins จากข้าวสาลียังมีความคล้ายคลึงกับ prolamins ที่พบในธัญพืชอื่นๆ เช่นบาร์เลย์ ไรย์ และโอ๊ต ประชากรโลกร้อยละ 1 มีโรคเกี่ยวกับลำไส้ที่ถ่ายทอดทางพันธุกรรมเรียกว่าเซลิแอค (celiac disease) ซึ่งจะแสดงอาการเมื่อได้รับกลูเตน 13 มีรายงานพบความผิดปกติเกี่ยวกับลำไส้ที่มีสาเหตุจากกลูเตนในสุนัขพันธุ์ irish setter 14 ซึ่งปัจจุบันได้ลดลงไปเกือบหมดแล้วในหลายประเทศจากการคัดเลือกสายพันธุ์

ความผิดปกติของลำไส้จากกลูเตนจะพบลักษณะการเสื่อมสลายของ villi ที่มีความรุนแรงแตกต่างกันไปเมื่อตรวจทางจุลพยาธิวิทยา ร่วมกับการแทรกซึมของเซลล์อักเสบเข้าไปที่ชั้น lamina propria และ epithelium การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างของลำไส้นี้ส่งผลหลายประการ รวมไปถึงลดการทำงานของเอนไซม์ที่บริเวณ ciliated border ด้วย สุนัข irish setter ที่ป่วยด้วยโรคนี้เมื่อให้กินกลูเตนจะแสดงอาการที่เกี่ยวข้องกับการดูดซึมที่ผิดปกติ ได้แก่ท้องเสียเรื้อรัง น้ำหนักลด และซูบผอม กลูเตนจากข้าวสาลีมีการยืนยันว่าเป็นตัวการที่ทำให้สุนัขแสดงอาการผิดปกติ ยังไม่มีข้อมูลว่าจะมี

อันตรายจากบาร์เล ไรย์ และอาจจะรวมถึงโอ๊ตในสุนัขที่มีความผิดปกติของลำไส้จากกลูเตนด้วยหรือไม่ แต่ในผู้ป่วยเซลิแอคพบว่าทั้งสามชนิดก่อให้เกิดอันตรายได้ การให้อาหารที่ปราศจากกลูเตนจะทำให้อาการทางคลินิกดีขึ้นและรอยโรคที่ชั้น epithelium ของลำไส้เล็กหายไป อาหารปราศจากกลูเตนจึงเป็นวิธีรักษาและวิธีการวินิจฉัยโรคนี้ที่ปลอดภัยที่สุด 13

เมื่อไม่นานมานี้ได้มีการพบบทบาทของกลูเตนในการเหนี่ยวนำให้เกิดโรคทางพันธุกรรมของสุนัขอีกสองโรค ประการแรกคือกลูเตนมีบทบาทสำคัญในกลุ่มอาการ epileptoid cramping syndrome ที่พบในสุนัข border terrier โดยมีการแสดงออกของอาการทางระบบประสาท มี paroxysmal dyskinesia เป็นช่วงๆ และบางครั้งร่วมกับความผิดปกติของระบบทางเดินอาหาร 15 สันนิษฐานว่าโรคนี้เป็นผลมาจาก gluten intolerance ที่ถ่ายทอดทางพันธุกรรมและมีรายงานอย่างน้อยหนึ่งฉบับแสดงให้เห็นว่าการให้อาหารที่ปราศจากลูเตนในสุนัขที่ป่วยจะทำให้อาการดีขึ้น 16 ประการที่สองคือมีการศึกษาบทบาทของกลูเตนในโรค protein-losing enteropathy (PLE) และ protein-losing nephropathy (PLN) ในสุนัขพันธุ์ soft-coated wheaton terrier 17 ผู้ทำการศึกษาพบว่าการให้สุนัขที่ป่วยได้รับกลูเตนจะทำให้ระดับของ globulin ในเลือดลดลง แต่สรุปว่าอาจมีปัจจัยอื่นในกระบวนการเกิดพยาธิสภาพของโรคและสุนัขพันธุ์นี้อาจไม่ได้มี gluten intolerance ที่แท้จริง

Amylase deficiency and starch digestion

ในขั้นตอนของวิวัฒนาการหรือจะกล่าวอย่างง่ายว่าการที่มนุษย์นำสุนัขเข้ามาเป็นสัตว์เลี้ยง ทำให้สุนัขพัฒนาความสามารถการย่อยแป้งขึ้น 18 ซึ่งตรงกันข้ามกับบรรพบุรุษอย่างสุนัขป่าที่ไม่สามารถย่อยแป้งได้ อย่างไรก็ตามความสามารถในการย่อยแป้งไม่ได้พัฒนาเท่ากันในสุนัขทุกสายพันธุ์โดยเฉพาะในสายพันธุ์ทางซีกโลกเหนือ มีความสามารถต่ำในการย่อยแป้ง ส่งผลให้สุนัขเหล่านั้นแสดงอาการผิดปกติของระบบทางเดินอาหารเช่นอุจจาระรูปร่างผิดปกติ หรือถ่ายเหลวหากได้รับแป้งมากเกินไป ไม่นานมานี้ยังมีรายงานว่าสุนัขสายพันธ์ซีกโลกเหนือบางพันธุ์เช่น siberian husky alaskan malamute shiba inu และ akita 19 มีการผลิตเอนไซม์ amylase จากตับอ่อนที่ทำหน้าที่ย่อยแป้งได้น้อยกว่าปกติ (รูป 6) ความผิดปกตินี้ค่อนข้างต่างจาก exocrine pancreatic insufficiency ที่พบได้บ่อยกว่า มีข้อสันนิษฐานว่าแป้งไม่ใช่แหล่งพลังงานหลักของสุนัขสายพันธุ์จากซีกโลกเหนือในช่วงที่กำลังวิวัฒนาการ ความผิดปกตินี้ยังพบได้ในสายพันธุ์อื่นเช่น czechoslovakian Wolfdog (รูป 7) จนถึงปัจจุบันยังไม่มีการศึกษาใดๆที่มีข้อมูลเพียงพอว่าควรให้อาหารที่ปราศจากแป้งหรือให้ในปริมาณที่สุนัขสามารถทนได้สำหรับสุนัขที่มีปัญหาการย่อยแป้งดังที่ได้กล่าวมา

Other pathologies

มีความผิดปกติอีกหลายประการในสุนัขที่สามารถถ่ายทอดทางพันธุกรรมและมีความเกี่ยวข้องกับอาหาร ด้วยเนื้อที่ที่มีจำกัดจะกล่าวถึงความผิดปกติอีกเพียง 2 ประการ ประการแรกคือ hypertriglyceridemia ในสุนัขพันธุ์ miniature schnauzer 20โดยสุนัขที่อยู่ในภาวะรุนแรงจะมีความเสี่ยงต่อการเกิดตับอ่อนอักเสบ ชัก หรือทั้งสองอย่าง โดยความเกี่ยวข้องกันของอาการดังกล่าวและภาวะ hypertriglyceridemia ยังไม่เป็นที่ทราบแน่ชัด 21 สุนัขที่มีภาวะ

hypertriglyceridemia ควรได้รับอาหารที่มีปริมาณไขมันต่ำและอุดมไปด้วยน้ำมันปลาซึ่งเป็นแหล่งของกรดไขมัน omega-3 ที่สามารถลดระดับ triglyceride ในกระแสเลือดได้ ประการที่สองคือความผิดปกติของการดูดซึมวิตามิน B12 (cyanocobalamin) ในลำไส้ที่พบได้ในสุนัขบางสายพันธุ์ได้แก่ giant schnauzer border collie และ beagle 22 มีชื่อเรียกว่า Imerslund-Grasbeck syndrome (IGS) สุนัขที่ป่วยด้วยโรคนี้จะขาดความอยากอาหาร น้ำหนักลด อ่อนแรง และมีอาการซึมซึ่งจะแสดงอาการหนักขึ้นหลังกินอาหาร สามารถพบภาวะโลหิตจางและ proteinuria ร่วมได้จากการตรวจทางคลินิก การรักษาอาศัยการให้ cyanocobalamin ระยะยาว

โดยสรุป การศึกษาข้อมูลเกี่ยวกับสายพันธุ์สุนัขและโรคที่มีความโน้มนำจากสายพันธุ์นั้นๆ จะเป็นประโยชน์แก่สัตวแพทย์อย่างมากในการวินิจฉัยโรคที่พบได้ในสถานประกอบการ โดยสัตวแพทย์จะสามารถวินิจฉัยได้รวดเร็วแม่นยำมากขึ้น หลายโรคที่มีความเกี่ยวข้องกับสายพันธุ์สุนัขมีสาเหตุจากอาหารและสามารถจัดการได้ด้วยการเปลี่ยนอาหารที่สุนัขกิน