โภชนาการที่เหมาะกับแมวป่วยด้วยโรคเบาหวาน

บทนำ

โรคเบาหวาน (Diabetes mellitus)เ ป็นโรคความผิดปกติของต่อมไร้ท่อในแมวที่พบได้บ่อยที่สุดโดยพบชนิดที่สองมากกว่าขนิดที่หนึ่งคิดเป็นร้อยละ 95 ของแมวป่วยด้วยโรคเบาหวาน แมวที่ได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นโรคเบาหวานถือเป็นความท้าทายต่อทั้งสัตวแพทย์และนักโภชนาการเพราะมีปัจจัยที่ต้องควบคุมมากมายเพื่อให้ได้ภาวะ euglycemia และเพิ่มคุณภาพชีวิตรวมถึงยืดอายุขัยแมวออกไป

การรักษาที่ถูกต้องไม่ใช่เพียงการให้อินซูลินเท่านั้นแต่ยังต้องมีการปรับเปลี่ยนทางโภชนาการ การจัดการแมวป่วยโดยรวมเพื่อวัตถุประสงค์ที่จะลดขนาดของอินซูลินและทำให้แมวมีน้ำหนักที่เหมาะสม การเปลี่ยนแปลงจำเป็นต้องได้รับความร่วมมือจากเจ้าของและแมวเพื่อให้ประสบความสำเร็จโดยสัตวแพทย์ Veerle Vandendriessche ได้ให้คำแนะนำในการบรรลุเป้าหมายนี้ในฐานะสัตวแพทย์และนักโภชนาการ

โรคอ้วนและอาหาร

แมวหลายตัวที่ป่วยด้วยโรคเบาหวานชนิดที่สองมักประสบปัญหาโรคอ้วนในระดับหนึ่ง (รูป 1) การเปลี่ยนอาหารเพื่อลดน้ำหนักจึงเป็นสิ่งจำเป็นแต่สิ่งสำคัญคือการลดน้ำหนักนั้นต้องเป็นไปอย่างค่อยเป็นค่อยไปเพื่อให้แมวมีสุขภาพดี อาหารจะต้องทำให้ระดับน้ำตาลในเลือด (glycemic load) ไม่สูงเกินไป มีปริมาณพลังงานพอเหมาะ มีปริมาณเส้นใยอาหารและโปรตีนสูง มีปริมาณคาร์โบไฮเดรตที่ละลายน้ำได้น้อย นอกจากนี้ควรมีสารต้านอนุมูลอิสระและแอลคาร์นิทีน อาหารที่มีพลังงานต่ำจะทำให้เจ้าของสามารถให้อาหารสัตว์ได้ในปริมาณที่มากขึ้นร่วมกับเส้นใยอาหารที่ไม่ละลายน้ำจะลดความหิวระหว่างมื้ออาหารได้ ในขณะที่เส้นใยอาหารที่ละลายน้ำได้จะทำหน้าที่ลดปริมาณน้ำตาลในเลือดโดยการชะลอการดูดซึมของลำไส้ อาหารยังต้องมีโปรตีนปริมาณสูงเพื่อป้องกันการสลายกล้ามเนื้อจากการที่ได้รับอาหารที่มีพลังงานน้อยลง ปริมาณโปรตีนที่เพิ่มขึ้นเมื่อควบคู่ไปกับการทำกิจกรรมของแมวที่มากขึ้นจะส่งผลให้มีมวลกล้ามเนื้อมากขึ้น สารต้านอนุมูลอิสระในอาหารจะช่วยลดผลเสียของการอักเสบเรื้อรังที่เป็นผลจากความอ้วน และแอลคาร์นิทีนจะช่วยให้ร่างกายนำไขมันไปใช้เป็นพลังงานมากขึ้น

ตัวเลือกระหว่างอาหารเม็ดและอาหารเปียกควรตัดสินใจโดยการปรึกษากับเจ้าของแมวและพิจารณาถึงความชอบของแมวด้วย อาหารเปียกสามารถทำให้แมวรู้สึกอิ่มได้ง่ายกว่าอาหารแห้ง หากแมวไม่ขอบเนื้อสัมผัสของอาหารซองหรืออาหารกระป๋องสามารถใช้อาหารเม็ดแช่น้ำได้ ข้อดีอีกประการของอาหารเปียกคือช่วยในการทำงานของระบบปัสสาวะเพราะแมวที่เป็นโรคอ้วนและ/หรือเป็นโรคเบาหวานมักมีภาวะกระเพาะปัสสาวะอักเสบชนิดกลับมาเป็นซ้ำบ่อย สิ่งสำคัญอีกประการในการเลือกชนิดอาหารคือแมวควรกินได้อย่างสม่ำเสมอซึ่งอาจจำเป็นต้องใช้อาหารชนิดเม็ดในแมวบางตัว

ปริมาณอาหารที่ให้ควรคำนวณจากน้ำหนักแมวที่เหมาะสม (Ideal bodyweight) โดยเริ่มจากปริมาณพลังงาน 293 kJ หรือ 70 kcal ต่อน้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม แมวควรมีน้ำหนักลดลงร้อยละ 0.5 ถึง 2 ของน้ำหนักเริ่มต้นในแต่ละสัปดาห์หลังเปลี่ยนอาหาร สัตวแพทย์ต้องบันทึกการเปลี่ยนแปลงของน้ำหนักตัวเมื่อทำการนัดตรวจติดตามอาการ (รูป 2) และปรับปรมาณอาหารให้เหมาะสมกับน้ำหนักตัว

แนวทางการให้อาหาร

การควบคุมอาหารเป็นปัจจัยสำคัญในการดูแลสัตว์ป่วยโรคเบาหวานและมื้ออาหารควรสอดคล้องกับการฉีดอินซูลิน ในทางปฏิบัติควรให้อาหารมื้อใหญ่ 2 มื้อ โดยแต่ละมื้อคิดเป็นร้อยละ 30 ของปริมาณอาหารที่แมวต้องได้รับต่อวันห่างกัน 12 ชั่วโมง ฉีดอินซูลินหลังแมวกินอาหารมื้อใหญ่ ปริมาณอาหารที่เหลือจากมื้อใหญ่นำมาให้ระหว่างวันเป็นมื้อเล็กหลายมื้อ

ในกรณีที่แมวกินอาหารเปียกจะส่งผลให้กิจวัตรของเจ้าของมีผลอย่างมากต่อการให้อาหารเนื่องจากอาหารเปียกจะสูญเสียความสดใหม่ แต่หากแมวกินอาหารเม็ด เจ้าของแมวต้องซื้อเครื่องให้อาหารอัตโนมัติหนึ่งเครื่องหรือมากกว่านั้นเพื่อที่แมวจะได้กินอาหารมื้อเล็กหลายมื้อในแต่ละวันสอดคล้องกับพฤติกรรมการกินตามธรรมชาติ (รูป 3) ข้อดีของการมีเครื่องให้อาหารอัตโนมัติมากกว่าหนึ่งเครื่องคือช่วยให้แมวได้ออกกำลังมากขึ้น แมวต้องเดินไปมาระหว่างเครื่องเพื่อกินอาหาร นอกจากนี้ยังควรตั้งรูปแบบการให้อาหารในแต่ละวันแตกต่างกันไปเพื่อที่แมวจะได้ไม่สามารถคาดเดาได้ว่าจะได้กินอาหารที่จุดใดมิฉะนั้นแมวจะนั่งเฝ้าหน้าเครื่องให้อาหารด้วยความเคยชิน

กระตุ้นการออกกำลังและการทำกิจกรรม

ตามที่ได้กล่าวมาแล้วว่าการกระตุ้นให้แมวได้ออกกำลังเป็นสิ่งจำเป็น ในหลายกรณีการเพิ่มระดับการทำกิจกรรมของแมวสามารถทำได้ง่ายโดยการเปลี่ยนรูปแบบการให้อาหารดังต่อไปนี้

• แนะนำให้เจ้าของให้อาหารแมวบนที่สูงแทนที่จะเป็นบนพื้นเพื่อที่แมวจะต้องกระโดดขึ้นไปกินอาหาร (รูป 4) ทั้งนี้ขึ้นกับความสามารถของแมวในการกระโดดด้วย สถานที่ให้อาหารควรปรับเปลี่ยนตามน้ำหนักแมว เมื่อแมวมีน้ำหนักลดลงควรทำให้ความยากในการกระโดดมากขึ้น
• แบ่งอาหารออกเป็นหลายภาชนะแทนที่การใส่อาหารไว้ในภาชนะเดียวแล้ววางให้แมวกิน เจ้าของสามารถวางภาชนะได้ทั่วบริเวณที่แมวอยู่อาศัย วิธีนี้สามารถใช้ได้กับทั้งอาหารเม็ดและอาหารเปียก
• แนะนำให้เจ้าของใช้ของเล่นฝึกอาหารเพื่อที่แมวจะต้องออกแรงมากขึ้นในการกิน (รูป 5)
• ตกแต่งสถานที่อยู่อาศัยของแมวเท่าที่จะทำได้เพื่อจูงใจให้แมวออกสำรวจเป็นการกระตุ้นอย่างดีต่อทั้งร่างกายและจิตใจ (รูป 6)

แมวที่ได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นโรคเบาหวานชนิดที่สองควรปรับเปลี่ยนแนวทางการให้อาหาร อาหารที่เหมาะสมต้องทำให้แมวมีน้ำหนักลดลงอย่างสุขภาพดี ช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด และลดเวลาในการเข้าถึงภาวะ euglycemia การปรับเปลี่ยนสิ่งแวดล้อมและกิจกรรมของแมวโดยวิธีที่ง่ายดายจะช่วยให้แมวมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นและมีน้ำหนักลดลง