Preparaty mlekozastępcze dla psów

Wstęp

Kończysz badanie USG, uśmiechasz się do klienta i mówisz „Gratulacje! Państwa suka jest w ciąży.” Taka scenka mogłaby mieć miejsce w każdej lecznicy weterynaryjnej, ale pamiętaj, że samo badanie USG to dopiero początek konsultacji. Kolejnym, bardzo istotnym krokiem jest przeprowadzenie rozmowy z opiekunem. Częściowo będzie ona dotyczyć neonatologii i opieki nad nowonarodzonymi szczeniętami; warto też podkreślić znaczenie profilaktyki, nawiązując do znanego powiedzenia o tym, że „lepiej zapobiegać niż leczyć”. Wśród poruszanych zagadnień powinny znaleźć się również preparaty mlekozastępcze, na temat których może paść jednak wiele różnych pytań. Jaki preparat wybrać? Na jakie cechy zwrócić uwagę? Jak i kiedy stosować tego rodzaju preparaty? Niniejszy artykuł ma na celu odpowiedzieć na wszystkie te pytania, aby ułatwić lekarzowi weterynarii w przekazaniu ich opiekunom.

 

Jakie są najlepsze preparaty mlekozastępcze dla szczeniąt?

 

Odpowiedni skład

Wielu opiekunów zakłada, że nowonarodzonym szczeniętom można podać dowolny rodzaj mleka. Mleko, które mają w lodówce, mleko w proszku dla niemowląt kupione w lokalnym sklepie spożywczym, mieszanka sporządzona samodzielnie według przepisu znalezionego w Internecie…to opcje często brane pod uwagę przez osoby, którym nie przekazano odpowiednich informacji. Dlatego ważne jest, aby wyjaśnić opiekunom, że mleko suki ma bardzo specyficzny skład. W porównaniu z mlekiem samic innych gatunków cechuje się ono większą gęstością energetyczną, wyższą zawartością soli mineralnych (np. wapnia i fosforu) oraz białka (Tabela 1). To oczywiste, że mleko krowie lub kozie (to ostatnie jest najczęściej polecane w Internecie) ma zdecydowanie inny skład i nie dostarcza składników pokarmowych warunkujących prawidłowy rozwój nowonarodzonych szczeniąt.

Tabela 1. Przeciętny skład mleka suki, krowiego i koziego.

 

Osmolarność

Osmolarność odnosi się do ciśnienia osmotycznego wytwarzanego przez rozpuszczone w mleku cząsteczki. Duża ilość silnie osmolarnych cząsteczek w przewodzie pokarmowym noworodka może wywoływać biegunkę osmotyczną, a ponieważ ciało szczenięcia składa się w 84% z wody 4 ważne jest, aby unikać tego ryzyka, zwłaszcza w okresie noworodkowym. 4 Laktoza wpływa na osmolarność mleka, a biorąc pod uwagę jej wysoki poziom w mleku krowim lub kozim w porównaniu z mlekiem suki, jest to kolejny powód, dla którego lepiej unikać podawania ich nowonarodzonym szczeniętom.

Preferowana opcja

Preparaty mlekozastępcze przeznaczone specjalnie dla psów są obecnie powszechnie dostępne i zawsze powinny stanowić preferowaną opcję w przypadku konieczności dokarmiania szczeniąt. Oczywiście ważne jest, aby ich skład był jak najbardziej zbliżony do typowego składu mleka suki. Niektóre doniesienia wskazują jednak, że nie zawsze tak jest 2 5 , zatem w razie jakichkolwiek wątpliwości lekarz weterynarii powinien to sprawdzić. Niektóre produkty tego typu mogą również zawierać kilka „dodatkowych” składników, jak pokazano w Tabeli 2, ale większość preparatów dla psów ma zadowalający skład, a ich stosowanie jest zarówno wygodne, jak i bezpieczne. Na wielu rynkach preparaty mlekozastępcze dla psów oferowane są w postaci produktów w płynie lub w proszku, a oba warianty mają swoje zalety i wady.

Table 2. Inne możliwe składniki preparatów mlekozastępczych dla psów.

Preparaty mlekozastępcze w płynie są zdecydowanie łatwiejsze w użyciu: ponieważ mają postać gotowych mieszanek, nie trzeba ich rozrabiać z wodą, wystarczy tylko lekko podgrzać przed podaniem. Wybierając preparat w płynie łatwiej uniknąć błędu popełnianego często przez opiekunów korzystających z preparatów w proszku. Błąd ten polega na dodawaniu zbyt dużej lub zbyt małej ilości wody, co skutkuje odpowiednio nadmiernym lub niewystarczającym rozcieńczeniem roztworu 6 Po otwarciu, preparatów w płynie nie należy przechowywać długo w lodówce; zwykle zaleca się zużycie ich w ciągu maksymalnie 72 godzin.

Z kolei preparaty w proszku można przechowywać znacznie dłużej – na ogół do miesiąca od otwarcia opakowania. Jak wspomnieliśmy wyżej, opiekunowie miewają trudności z uzyskaniem odpowiedniej konsystencji, co wpływa na osmolarność i może przyczyniać się do występowania biegunek lub zaparć u nowonarodzonych szczeniąt. Jednak preparaty w proszku pozwalają na różnicowanie osmolarności roztworu w celu zaradzenia niektórym dolegliwościom wywołanym błędami żywieniowymi, o czym mowa poniżej.
 

 

Kiedy nowonarodzone szczenięta potrzebują preparatu mlekozastępczego?

Przyczyny leżące po stronie matki

Dostępność i zachowanie

Karmienie nowonarodzonych szczeniąt preparatem mlekozastępczym jest czasami jedyną możliwą opcją. Dotyczy to na przykład szczeniąt osieroconych, które straciły matkę w wyniku wypadku lub powikłań związanych ze znieczuleniem stosowanym podczas cesarskiego cięcia. Takie sytuacje nie zdarzają się zbyt często, ale trudno je przewidzieć, a gdy już do nich dojdzie, w oczywisty sposób pozbawia to szczenięta opieki, którą w normalnych warunkach otoczyłaby je matka. Osierocenie bywa też wynikiem podrzucenia nowonarodzonego miotu do schroniska dla zwierząt. Placówki tego typu częściej mają do czynienia z kociętami, ale zdarzają się również podrzucenia szczeniąt, dlatego personel schronisk powinien dysponować odpowiednimi preparatami mlekozastępczymi. Należy też wspomnieć o ryzyku związanym z nieprawidłowym zachowaniem matki; niektóre suki zaniedbują swoje potomstwo, inne bywają w stosunku do niego agresywne. Problem ten może występować częściej u suk rodzących po raz pierwszy 12, a także u suk określonych ras (np. angielski bulterier) 13. Opiekunowie powinni mieć świadomość istniejącego ryzyka, aby móc lepiej przewidzieć sytuację.

Zaburzenia laktacji

Stosowanie preparatu mlekozastępczego jest konieczne, jeżeli u suki występuje bezmleczność. Natomiast sytuacja jest nieco mniej oczywista w przypadku jednego z najczęstszych zaburzeń okresu poporodowego u psów, a mianowicie ostrego zapalenia gruczołu mlekowego. Pojawia się ono zwykle zaraz po porodzie lub około trzy tygodnie po nim, tj. w szczycie laktacji 14. Wśród objawów klinicznych wyróżnia się stan zapalny jednego lub kilku gruczołów mlekowych, czemu towarzyszy często zmiana barwy mleka, które przyjmuje na ogół postać żółtawo-brązowej wydzieliny. Czasami towarzyszą temu objawy ogólne, takie jak apatia, gorączka, czy dyskomfort podczas karmienia szczeniąt. Dlatego ważne jest, aby zalecić opiekunowi codzienne kontrolowanie stanu gruczołów mlekowych suki. Zapalenie gruczołu mlekowego może mieć duży wpływ na nowonarodzone szczenięta, prowadząc do zaburzeń w rozwoju, biegunki noworodków i/lub zapalenia okrężnicy. Ostre zapalenie leczy się antybiotykami, przy czym lekiem pierwszego wyboru są często cefalosporyny15Opinie na temat tego, co w takiej sytuacji należy zrobić ze szczeniętami są podzielone. Niektórzy autorzy twierdzą, że szczenięta mogą nadal ssać matkę podczas antybiotykoterapii (pod warunkiem, że nie sprawia to suce żadnego dyskomfortu), aby zapobiegać galaktostazie, która ma negatywny wpływ na skuteczność leczenia. Antybiotyki przenikają też do mleka matki, co może zapewnić szczeniętom pewną ochronę przed skutkami ubocznymi zapalenia gruczołu mlekowego (chociaż zawsze istnieje ryzyko wystąpienia dysbiozy i biegunki noworodkowej, dlatego klinicysta powinien ocenić każdy przypadek indywidualnie pod kątem wskazań i przeciwwskazań). Inni autorzy zalecają natomiast natychmiastowe przestawienie miotu na preparat mlekozastępczy do czasu wyleczenia suki, argumentując to tym, że nowonarodzone szczenięta są bardzo delikatne i narażone na ryzyko śmierci, które dodatkowo wzrasta po spożyciu skażonego mleka. Aby zapobiec galaktostazie u matki, laktację można przerwać za pomocą leków dopaminergicznych, takich jak kabergolina16.

Obydwa podejścia mają swoje zalety i wady, a zdaniem autora niniejszego artykułu decyzję należy zawsze podejmować, mając na uwadze zdrowie nowonarodzonych szczeniąt. Przede wszystkim, jeśli u szczeniąt wystąpią objawy złego stanu zdrowia, należy niezwłocznie odstawić je od matki i rozpocząć karmienie preparatem mlekozastępczym.

Należy również pamiętać o opisywanym w kilku podręcznikach neonatologii psów „zespole toksycznego mleka”. Ten stan chorobowy objawia się biegunką lub zapaleniem okrężnicy występującym u niektórych szczeniąt w miocie, mimo braku objawów klinicznych zapalenia gruczołu mlekowego u matki. Chore szczenięta nie rozwijają się prawidłowo i wykazują oznaki bólu brzucha po jedzeniu, ale zdarza się, że objawy kliniczne obserwuje się tylko u jednego ze szczeniąt, podczas gdy reszta miotu czuje się dobrze. Ostatnie badania wskazują na związek z podkliniczną postacią zapalenia gruczołu mlekowego 17, którą można zdiagnozować (chociaż badanie to nie jest rutynowo wykonywane w lecznicach weterynaryjnych) na podstawie mikroskopowego badania mleka pod kątem zwiększonej liczby neutrofili. Diagnostykę różnicową podklinicznej postaci zapalenia gruczołu mlekowego zaleca się przeprowadzić nawet wówczas, gdy objawy kliniczne występują tylko u jednego z nowonarodzonych szczeniąt w miocie. Chore szczenię należy natychmiast przestawić na preparat mlekozastępczy, a jeśli te same objawy wystąpią u jego rodzeństwa, wskazane jest zastosowanie preparatu mlekozastępczego u całego miotu.

Przyczyny leżące po stronie noworodka

Rozszczep podniebienia

Zaraz po tym jak szczenię przyjdzie na świat, należy sprawdzić czy nie występuje u niego rozszczep podniebienia – jedna z najczęstszych wad wrodzonych stwierdzanych u nowonarodzonych szczeniąt 18

. W niektórych przypadkach istnieje opcja chirurgicznej korekcji wady poprzez plastykę podniebienia, ale zabieg ten można wykonać dopiero w późniejszym terminie, zwykle u szczeniąt w wieku od 2,5 do 14 miesięcy (w zależności od różnych czynników i preferencji chirurga). Jednak w okresie noworodkowym chore szczenięta nie są w stanie ssać i zachłystują się mlekiem. Może być to przyczyną zachłystowego zapalenia płuc, które często kończy się śmiercią. Ryzyko to zmniejsza się, gdy szczenię zaczyna przyjmować pokarm stały, więc (zakładając, że opiekunowie rozważają przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego w późniejszym terminie), można wziąć pod uwagę wcześniejsze odsadzenie- w wieku 3 tygodni. Jednak w celu uniknięcia możliwych powikłań przez pierwsze trzy tygodnie życia szczenię musi być karmione sondą, przez którą podawany będzie mu odpowiedni preparat mlekozastępczy.

 

Ryzyko śmierci noworodkowej

Ostatnie badania 19

pomogły określić wytyczne dotyczące wczesnej identyfikacji szczeniąt zagrożonych ryzykiem śmierci noworodkowej (Ryc. 1), a opiekunowie powinni być o tym informowani. Badania te wskazują, że zagrożonym szczeniętom służy suplementacja energetyczna, dlatego wytypowane osobniki powinny być dokarmiane preparatem mlekozastępczym. Hodowcy i lekarze weterynarii coraz częściej mają też możliwość skorzystania z siatek centylowych dla psów 20

Alves I. A model of puppy growth during the first three weeks. Vet. Med. Sci. 2020;6(4):946-957.

 21

Lecarpentier M, Martinez C. La croissance du chiot entre 0 et 2 mois : établissement de courbes de croissance de référence par race. Thèse d’exercice vétérinaire, École Nationale Vétérinaire de Toulouse, ENVT 2017;274.

, które ułatwiają monitorowanie rozwoju szczeniąt w okresie noworodkowym. Pomaga to we wczesnej identyfikacji potencjalnych problemów, ponieważ brak przyrostu masy ciała jest często jednym z pierwszych wskaźników złego stanu zdrowia. Suplementacja żywieniowa preparatem mlekozastępczym jest w takich przypadkach opcją zdecydowanie wartą rozważenia.

Mioty heterogeniczne

Pojęcie “heterogeniczności miotu” odnosi się do różnicy w masie ciała obserwowanej między największymi i najmniejszymi szczeniętami w miocie. W ostatnim czasie uznano to za czynnik ryzyka wczesnej śmierci noworodkowej 21. W przypadku stwierdzenia dużej heterogeniczności (np. różnica masy ciała w przedziale od 9,9 do 16,8%, w zależności od rasy), miot należy uznać za potencjalnie zagrożony. To także przypomnienie, że w neonatologii, miot zawsze rozpatruje się jako całość. Różnica w masie ciała zaostrza konkurowanie szczeniąt o dostęp do gruczołów mlekowych, a suplementacja preparatem mlekozastępczym powinna pomóc w zminimalizowaniu negatywnych skutków heterogeniczności.

Inne przyczyny

Odsadzanie

W okresie odsadzania, który zaczyna się zwykle między 4. a 5. tygodniem życia szczeniąt, zaleca się stopniowe wprowadzanie do ich diety pokarmów stałych. W przypadku stosowania karmy suchej, przez pierwsze kilka tygodni należy podawać ją w postaci namoczonej, aby ułatwić szczeniętom jej pobieranie i trawienie 22(Ryc.2); zdaniem autora w pierwszym tygodniu zamiast wody można użyć do tego celu preparatu mlekozastępczego, co sprzyja jeszcze płynniejszemu przestawieniu szczeniąt z mleka matki na pokarm stały.

Suplementacja immunoglobulinami

Ponad 18% nowonarodzonych szczeniąt nie otrzymuje wystarczającej ilości immunoglobulin wraz z siarą 19. Uznaje się, że osobniki te narażone są na ryzyko śmierci noworodkowej, dlatego w takich przypadkach warte rozważenia jest zastosowanie preparatów mlekozastępczych zawierających immunoglobulinę Y (IgY). IgY pobierana jest z przewodu pokarmowego szczenięcia w okresie wchłaniania siary 24, więc chociaż IgY zawarta w preparatach mlekozastępczych ukierunkowana jest obecnie tylko na ograniczoną liczbę patogenów, zastosowanie ich zaraz po urodzeniu ma sens o tyle, że zapewnia przynajmniej pewien stopień ochrony przed niektórymi z najpowszechniejszych patogenów odpowiadających za wywoływanie zaburzeń trawiennych u psów.

Jak stosować preparaty mlekozastępcze?

Zacznij od pomiaru temperatury ciała szczenięcia

Przed podaniem szczeniętom preparatu mlekozastępczego, niezależnie od tego, czy są osłabione, czy nie, konieczne jest sprawdzenie temperatury ich ciała. W pierwszym tygodniu życia temperatura ciała noworodka waha się w granicach 35.5-36.5^oC. Temperatura ciała osobnika dorosłego osiągana jest dopiero po trzech tygodniach od urodzenia 25

Jeśli temperatura ciała szczenięcia spadnie poniżej 34^oC, jego przewód pokarmowy przestaje pracować, co uniemożliwia trawienie pokarmu, a podanie wówczas preparatu mlekozastępczego spowoduje wzdęcia i dyskomfort w jamie brzusznej. Jest to typowy błąd, popełniany zwłaszcza w przypadku szczeniąt osieroconych; opiekunowie sądzą często, że priorytetem jest dokarmianie ich z butelki, ale nie sprawdzają najpierw temperatury ciała, aby upewnić się, że jest to bezpieczne. W ciągu pierwszych trzech tygodni życia szczenięta nie mają w pełni rozwiniętych zdolności termoregulacyjnych, więc jeśli rozwinie się hipotermia, przed karmieniem butelką zawsze należy je ogrzać. Można skorzystać z lamp na podczerwień, termoforów, butelek z ciepłą wodą lub inkubatora, ale proces ogrzewania powinien odbywać się stopniowo i rozpocząć się co najmniej na godzinę przed karmieniem.

Należy również poinformować opiekunów, że ważne jest utrzymanie optymalnej temperatury w gnieździe, aby zapobiec hipotermii i jej konsekwencjom. Zdaniem autora, w pierwszym tygodniu po narodzinach szczeniąt temperatura wewnątrz gniazda powinna wynosić 30^oC, w drugim tygodniu 28^oC, a w trzecim tygodniu 25^oC. Po tym okresie szczenięta są już w stanie regulować temperaturę własnego ciała, więc ryzyko wystąpienia hipotermii jest znacznie niższe.

Postępuj zgodnie z instrukcjami

Jak wspomniano powyżej, jednym z najczęstszych błędów popełnianych podczas przygotowania preparatów mlekozastępczych w proszku jest mieszanie ich z niewystarczającą lub zbyt dużą ilością wody, co skutkuje uzyskaniem zbyt gęstej lub zbyt rzadkiej konsystencji roztworu. Dlatego ważne jest, aby przedyskutować tę kwestię z opiekunem i podkreślić, co często wydaje się błahym szczegółem, że konieczne jest przestrzeganie zaleceń producenta dotyczących proporcji wody do preparatu. Ważne jest również, aby przypomnieć opiekunom, że “więcej nie znaczy lepiej””, ponieważ niektórym z nich może wydawać się, że rozrobienie preparatu w innym rodzaju mleka (np. mleku kozim) podniesie wartość odżywczą mieszanki i będzie korzystne dla nowonarodzonych szczeniąt. Może to niestety dramatycznie wpłynąć na osmolarność roztworu i prowadzić do wystąpienia zaburzeń trawiennych u noworodków.

Karmienie butelką czy sondą?

W przypadku karmienia noworodków preparatem mlekozastępczym jedynymi opcjami są karmienie z butelki lub przez sondę. Według autora, w miarę możliwości preferowane jest karmienie butelką. Należy stosować butelki przeznaczone dla szczeniąt, ponieważ są one wyposażone w specjalne smoczki zapewniające optymalny przepływ mleka podczas karmienia. Jest to istotny szczegół: jeśli przepływ mleka jest zbyt szybki (np. w przypadku stosowania butelek dla niemowląt do karmienia szczeniąt ras małych), może nastąpić zachłyśnięcie. Autor preferuje również stosowanie butelek z gotowymi do użycia smoczkami; niektóre butelki wyposażone są w smoczki, które wymagają przycięcia końcówki przed użyciem, ale nieprawidłowe wykonanie tej czynności może skutkować zbyt szybkim przepływem mleka i związanymi z tym niepożądanymi konsekwencjami. Bardzo ważne jest również omówienie sposobu trzymania szczenięcia i butelki podczas karmienia, ponieważ opiekunowie sądzą często, że szczenięta należy karmić w tej samej pozycji jak niemowlęta, co jest oczywistym błędem i także grozi zachłyśnięciem. Na Ryc. 3 pokazano właściwy sposób karmienia szczenięcia z butelki.

Karmienie przez sondę powinno być zarezerwowane dla szczeniąt zbyt słabych, aby można je było karmić butelką lub dla urodzonych z rozszczepem podniebienia; nie należy go stosować tylko w celu szybszego nakarmienia całego zdrowego miotu. Warto pamiętać, że karmienie przez sondę powinno być rozwiązaniem tymczasowym (o ile nie mamy do czynienia z przypadkiem rozszczepu podniebienia); gdy tylko szczenię będzie wystarczająco silne, należy przestawić je na karmienie butelką lub dostawić do matki, w zależności od dostępnych opcji.

Opiekunom trzeba również przypomnieć, że nowonarodzone szczenięta nie potrafią się samodzielnie wypróżniać ani oddawać moczu. Funkcje wydalnicze są stymulowane przez matkę, które wylizuje im okolicę krocza i genitaliów, dlatego po każdym karmieniu opiekun powinien zasymulować tę czynność wykonując delikatny masaż tych okolic przy pomocy gazy zwilżonej letnią wodą.

Ile posiłków dziennie?

W przypadku konieczności karmienia szczeniąt preparatem mlekozastępczym, autor zaleca podawanie 8 posiłków dziennie w pierwszym tygodniu po narodzinach, 6 posiłków w drugim tygodniu oraz 4 posiłków w trzecim tygodniu. Należy pamiętać, że niektóre osobniki w osieroconym miocie mogą zacząć ssać siebie nawzajem, co prowadzi czasem do powstania silnych stanów zapalnych, a nawet ropni. Takie zachowanie obserwuje się zwykle wtedy, gdy szczenięta są głodne. Jednak zwiększenie ilości podawanego pokarmu może podnieść ryzyko wystąpienia biegunki ze względu na ograniczoną wydolność układu trawiennego, więc jedyną praktyczną opcją jest po prostu zwiększenie liczby posiłków. Na przykład, w pierwszym tygodniu życia, zamiast 8 posiłków, można zalecić podanie 10 posiłków dziennie. Autor z powodzeniem wdrożył to podejście w schroniskach dla zwierząt i chociaż, co oczywiste, jest ono bardziej czasochłonne, to chyba najprostsze rozwiązanie problemu.

Ile mleka na jeden posiłek?

Jeżeli szczenię żywione jest wyłącznie preparatem mlekozastępczym, klientów standardowo informuje się o konieczności przestrzegania zaleceń producenta, ale opracowanie siatek centylowych dla noworodków pomoże w udzielaniu bardziej zindywidualizowanych porad. Ostatnie badania wykazały, że szczeniętom ssącym matkę, ale zakwalifikowanym do grupy zagrożonej ryzykiem śmierci noworodkowej można podawać preparat mlekozastępczy do woli 19 . Autorzy wspomnianych badań nie napotkali na żadne komplikacje przy zastosowaniu tego protokołu i stwierdzili, że szczenięta prawie samodzielnie regulowały ilość pobieranego pokarmu. Tak czy inaczej, zawsze warto zachować pewną ostrożność – niektóre szczenięta o dużym apetycie zjadają czasem za dużo, co może powodować biegunkę – autor zetknął się z podobnymi przypadkami, zwłaszcza u szczeniąt rasy labrador retriever. Rozsądne byłoby zatem wyjaśnienie opiekunom, że ilość pokarmu podawanego szczeniętom nie powinna przekraczać maksymalnej dawki dziennej zalecanej przez producenta.

Porada kliniczna: wypróbuj różne stopnie rozcieńczenia roztworu

Lekarze weterynarii powinni mieć świadomość, że – podobnie jak w przypadku ludzi – proporcje pomiędzy ilością rozpuszczanego preparatu a objętością wody można czasem dostosowywać do aktualnych potrzeb. Różnicowanie osmolarności produktu może być przydatne w przypadku niepowikłanych biegunek lub zaparć (tj., gdy mają one związek z odżywianiem 26 ). Bazując na własnych doświadczeniach autor sugeruje użycie 80% zalecanej objętości wody do rozrobienia preparatu dla szczenięcia z zaparciem, natomiast w przypadku biegunki powinno to być 120% zalecanej objętości wody. W obydwu przypadkach powrót do normalnej dawki może nastąpić natychmiast po ustąpieniu objawów klinicznych.

Wniosek

Preparaty mlekozastępcze muszą znaleźć się w każdym zestawie pierwszej pomocy neonatologicznej. Każdy opiekun ciężarnej suki powinien być wyposażony w odpowiedni preparat mlekozastępczy i ważne jest, aby otrzymał informacje na temat tego, jak unikać niektórych z najczęściej popełnianych błędów. Preparaty mlekozastępcze przydają się w wielu różnych sytuacjach, a prawidłowo stosowane, stanowią nieocenioną pomoc w dbaniu o jak najlepszy stan zdrowia nowonarodzonych szczeniąt.