Prosówkowe zapalenie skóry u kotów

Wstęp

Prosówkowe zapalenie skóry jest częstym objawem chorób dermatologicznych u kotów. W przeszłości nazywano je wypryskiem prosówkowym, a określenie prosówkowy oznaczało „przypominający małe ziarenka lub liczne małe ziarna” 1. Termin ten jest powszechnie używany, ponieważ dobrze opisuje odczucia towarzyszące badaniu palpacyjnemu skóry pacjenta. Zmiany często łatwiej wykryć dotykiem niż dostrzec w czasie badania ze względu na ich mały rozmiar i rozmieszczenie wśród zwykle normalnie wyglądającej sierści. W bardziej specyficznych kategoriach dermatologicznych prosówkowe zapalenie skóry można opisać jako skupiska małych, zwykle zestrupiałych grudek. Prosówkowe zapalenie skóry samo w sobie nie stanowi rozpoznania. Jest raczej charakterystycznym objawem, który może być wywołany przez wiele różnych potencjalnych przyczyn. W rozpoznaniu różnicowym trzeba wziąć pod uwagę wiele chorób, np.: nadwrażliwość na ukąszenia pcheł, niepożądane skórne reakcje pokarmowe, AZS, inwazję ektopasożytów, zakażenia bakteryjne, wirusowe, drożdżakowe lub dermatofitowe; niepożądane skórne reakcje na lek; pęcherzycę liściastą; zaburzenia związane z nieprawidłowym żywieniem; zespół hipereozynofilowy kotów i pokrzywkę barwnikową 2. W artykule przedstawiono opis objawów klinicznych, typowego obrazu prosówkowego zapalenia skóry i jego etiologii, jednocześnie skupiając się na podejściu diagnostycznym i opcjach leczenia tej pospolitej choroby skóry.

Obraz kliniczny

Prosówkowe zapalenie skóry może być miejscowo ograniczone lub uogólnione. Może być jedynym objawem lub występować z innymi pierwotnymi bądź wtórnymi patologicznymi zmianami dermatologicznymi. Najczęściej grupy małych grudek znajdują się na głowie i szyi, kończynach, tułowiu lub odcinku lędźwiowym grzbietu (ryc. 1). Zmiany patologiczne, które mogą być jednocześnie stwierdzane u pacjentów z prosówkowym zapaleniem skóry, obejmują łysienie, przeczosy, nadżerki i owrzodzenia. Prosówkowe zapalenie skóry może również występować u pacjentów z uszkodzeniami typowymi dla zespołu eozynofilowego kotów (EGC – eosinophilic granuloma complex), obejmującymi łagodne wrzody, płytki eozynofilowe oraz ziarniniaki eozynofilowe. Choć u kotów dotkniętych tą chorobą często występuje świąd, nie jest on jednak stwierdzany we wszystkich przypadkach, co może mieć związek z niezrozumieniem przez właściciela natury zabiegów pielęgnacyjnych u kotów czy też niezaobserwowaniem przez opiekuna objawów świądu u zwierzęcia.

Próby zwięzłej oceny wyników terapeutycznych u kotów z prosówkowym zapaleniem skóry i różnymi innymi patologicznymi zmianami skórnymi zaowocowały opracowaniem nowego narzędzia, znanego jako SCORFAD (3). Przy jego użyciu identyfikuje się 10 regionów ciała, tj.: głowę i szyję; klatkę piersiową, grzbietową i boczną; zad i ogon; boki; mostek i pachy; brzuch; krocze; kończyny przednie i łapy oraz kończyny tylne i łapy. Korzystając z tego systemu, zapalenia skóry występujące w okresie młodzieńczym można zaklasyfikować jako bardzo łagodne (u pacjentów z 10 lub mniejszą liczbą grudek w jednym rejonie ciała), łagodne (u pacjentów z więcej niż 10 grudkami w jednym rejonie ciała), umiarkowane (u pacjentów z 10 lub mniejszą liczbą grudek w więcej niż jednym rejonie ciała) i ciężkie (u pacjentów z ponad 10 grudkami w więcej niż jednym rejonie ciała) (3).

Etiologia

Wyróżniamy wiele potencjalnych przyczyn prosówkowego zapalenia skóry i ze względu na ich liczbę w niniejszym artykule zostaną one podzielone na większe kategorie.

Nadwrażliwość

Reakcje nadwrażliwości na owady (zwłaszcza na pchły), alergeny środowiskowe, pokarmowe i leki mogą wywołać prosówkowe zapalenia skóry. Nadwrażliwość na ukąszenia pcheł jest najczęstszą przyczyną prosówkowego zapalenia skóry u kotów i należy ją rozważać w każdym przypadku notowanym w regionach endemicznego występowania pcheł (2, 4, 5). Ślina tych owadów zawiera wiele substancji drażniących, które mogą prowadzić do wystąpienia reakcji nadwrażliwości. W przeciwieństwie do psów, u których sporadyczna ekspozycja na pchły prawdopodobnie powoduje większą ilość reakcji nadwrażliwości niż ekspozycja ciągła, u kotów, które są eksponowane na pchły regularnie, ryzyko rozwinięcia się nadwrażliwości na ugryzienia pcheł jest takie samo lub większe niż u osobników eksponowanych okresowo (2). U kotów z nadwrażliwością na ukąszenia pcheł występuje świąd, a często również patologiczne zmiany na głowie, odcinku lędźwiowym grzbietu, ogonie i podbrzuszu (ryc. 2) (5). W badaniu wieloośrodkowym stwierdzono, że u 35% kotów z nadwrażliwością na ukąszenia pcheł występowało prosówkowe zapalenie skóry jako co najmniej jeden z jej widocznych objawów (5).

Nadwrażliwość na alergeny środowiskowe (niepochodzące od pcheł, niemające przyczyn pokarmowych alergiczne zapalenia skóry lub zespół atopowy kotów) jest innym częstym powodem prosówkowego zapalenia skóry. Obok przeczosów na głowie i szyi, utraty włosa spowodowanej przez pacjenta i zespołu eozynofilowego kotów (ZEK), prosówkowe zapalenie skóry jest częstym i typowym objawem klinicznym (6). Dane dostępne w literaturze wykazują, że u 18–34% kotów z zespołem atopowym występuje prosówkowe zapalenie skóry (5, 7, 8), ze zmianami chorobowymi i świądem zlokalizowanymi najczęściej na głowie i podbrzuszu (5).

Niepożądane skórne reakcje na pokarm (nadwrażliwości pokarmowe) są główną przyczyną świądu u 12–17% kotów z niesezonowym świądem (2, 5). U 42% kotów ze świądem i współwystępującymi zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi w postaci przewlekłych wymiotów lub biegunki potwierdzono nadwrażliwość pokarmową (9). W jednym z badań wykazano, że u 20% kotów z nadwrażliwością na pokarm występowało prosówkowe zapalenie skóry (5). U kotów z niepożądanymi reakcjami pokarmowymi zwykle pojawiają się zmiany patologiczne i świąd w okolicy głowy i szyi, a także podbrzusza (5).

Inne nadwrażliwości również mogą indukować zmiany chorobowe w postaci prosówkowego zapalenia skóry. Na przykład, nadwrażliwość na ukąszenia komarów może powodować prosówkowe zapalenie skóry na grzbiecie nosa i na małżowinach usznych, zaś niepożądane działania leków miejscowych u części pacjentów wywołują świąd, w następstwie którego rozwija się prosówkowe zapalenie skóry (10).

Zakażenie

Sporadycznie prosówkowe zapalenie skóry oprócz pcheł, mogą również powodować inne pasożyty zewnętrzne, takie jak Trombiculae spp. (swędzik jesienny), Cheyletiella spp., Otodectes cynotis, Sarcoptes scabiei, Felicola subrostratus, Notoedres cati i Demodex spp. (ryc. 3) (11, 12, 13, 14). Lokalizacja zmian zależy od siedlisk preferowanych przez danego pasożyta, np. u pacjenta z inwazją Cheyletiella spp. bardziej prawdopodobne jest wystąpienie prosówkowego zapalenia skóry na tułowiu, zaś u kota zarażonego Otodectes cynotis częściej pojawiają się one na głowie i wokół uszu. 

W jednym z badań wykazano, że u 29% kotów z rozpoznaną ropowicą występują cechy prosówkowego zapalenia skóry (15). U większości badanych kotów występował świąd, a zmiany patologiczne były często wieloogniskowe (część twarzowa głowy, szyja, kończyny, podbrzusze i okolica grzbietowa tułowia).

U kotów z intensywnym świądem spowodowanym dermatofitozą też może występować prosówkowe zapalenie skóry. W takich przypadkach jego przyczyną jest zwykle Microsporum canis. U kotów dermatofitoza z reguły przebiega z minimalnym świądem, a więc w przypadku jednoczesnego występowania prosówkowego zapalenia skóry i świądu u osobników z dermatofitozą należy wykonać dalsze badania w celu wykrycia współwystępującej infekcji bakteryjnej, inwazji ektopasożytów lub alergii (16). Nadmierny wzrost drożdży Malassezia lub nadwrażliwość na nie również mogą powodować prosówkowe zapalenie skóry. U kotów zakażonych wirusem kociego niedoboru immunologicznego (FIV) (ryc. 3) rzadko może występować uogólnione prosówkowe zapalenie skóry (17). 

Inne

Pęcherzyca liściasta u kotów (zob. s. 17) to ogniskowa lub uogólniona dermatoza z powstawaniem krost, którą należy uwzględnić w diagnostyce różnicowej w przypadku prosówkowego zapalenia skóry, szczególnie jeśli na głowie, części twarzowej i uszach pacjenta znajdują się zestrupiałe grudki (10). Pokrzywka barwnikowa jest objawem mastocytozy i u niektórychmkotów może przybierać postać strupiejącej grudkowej wysypki. Szczególnie wyraźne zmiany występują u kotów rasy sfinks (18).

Podejście diagnostyczne

Szczegółowy opis pacjenta i wywiad

U pacjentów, u których stwierdzono prosówkowe zapalenie skóry, należy wziąć pod uwagę wszystkie możliwości, zebrać szczegółowy wywiad i postępować metodycznie, aby postawić prawidłowe rozpoznanie i podjąć odpowiednie leczenie. Szczegółowy opis i wywiad są często jednymi z najważniejszych elementów w czasie ustalania etiologii prosówkowego zapalenia skóry. Jedną z najcenniejszych informacji jest ustalenie, czy kot wychodzi na zewnątrz lub czy w gospodarstwie znajdują się inne zwierzęta domowe, które wychodzą na zewnątrz. Wiedza ta pomoże w określeniu prawdopodobieństwa ekspozycji na pchły, pasożyty, komary i inne źródła podrażnień. Ustalenie, czy do gospodarstwa domowego zostały wprowadzone jakieś nowe zwierzęta towarzyszące lub czy znajdują się w nim inne zainfekowane zwierzęta domowe bądź ludzie, może pomóc w określeniu, czy za stan kota odpowiada czynnik zakaźny.

Obecność lub brak świądu, rejon ciała, w którym on występuje, i informacja z wywiadu na temat sezonowości świądu są pomocne w rozpoznaniu nadwrażliwości, takiej jak alergia na ukąszenia pcheł, niepożądane reakcje pokarmowe i zespół atopowy kotów. Jak już wspomniano właściciele mogą niewłaściwie interpretować pewne zachowania kotów, a więc lekarz powinien ustalić, czy pacjent wylizywał się, wygryzał sierść, ocierał o przedmioty, tarzał lub pielęgnował bardziej intensywnie niż wcześniej, czy na jego ciele występują obszary pozbawione sierści bądź właściciel zaobserwował kępki sierści w domu. Choć opiekun zwierzęcia może nie potrafić właściwie zidentyfikować nadmiernej pielęgnacji u kota, w niektórych przypadkach w wywiadzie pojawiają się informacje o większej ilości pilobezoarów spowodowanej zwiększonym spożyciem włosów w wyniku nadmiernej pielęgnacji.

W rozpoznaniu pomocne może się okazać ustalenie czasu trwania prosówkowego zapalenia skóry oraz jego charakteru (czy jest ono nawracające, czy też mamy do czynienia z nowym problem). Jeśli przed wystąpieniem objawów zwierzęciu podawano nowe leki lub było ono w ostatnim czasie leczone z jakiegoś powodu, należy wziąć pod uwagę niepożądaną reakcję na lek. Współwystępujące objawy w postaci zaburzeń żołądkowo-jelitowych mogą wskazywać na niepożądaną reakcję pokarmową.

Rasa i wiek pacjenta mogą być pomocnymi wskazówkami przy określaniu etiologii. Jak wspomniano, pokrzywka barwnikowa częściej występuje u sfinksów, zaś u kotów syjamskich obserwuje się większą niż u innych ras częstość występowania niepożądanych reakcji na pokarm (2). U większości kotów z zespołem atopowym pierwsze objawy pojawiają się pomiędzy 6. miesiącem a 2. rokiem życia (2).

Badanie kliniczne

Po ogólnym badaniu klinicznym należy wykonać szczegółowe badanie dermatologiczne. Zmiany w postaci krost powstające w przebiegu prosówkowego zapalenia skóry są zwykle bardzo małe, a więc w zlokalizowaniu grudek znajdujących się na skórze pomocne może się okazać przesuwanie palcami po całej okrywie włosowej (ryc. 4). Badaniem otoskopowym można wykryć obecność współwystępujących problemów, które mogą dostarczyć wskazówek co do zasadniczej przyczyny etiologicznej. Należy zbadać również obwodowe odcinki kończyn i pazury pod kątem obecności wszelkich objawów chorobowych.

Skórę należy obejrzeć w poszukiwaniu wszelkich innych rodzajów zmian patologicznych. Prosówkowe zapalenie skóry jest jednym z czterech powszechnych typowych objawów klinicznych u kotów ze skłonnością do alergii (ryc. 5). Zalicza się do nich również powstawanie przeczosów na głowie i szyi, wyłysień spowodowanych przez pacjenta i zespołu eozynofilowego u kotów (ZEK) (6). W jednym z badań wykazano, że u 30% kotów z zespołem atopowym występującym razem z prosówkowym zapaleniem skóry obserwowano jednocześnie zmiany ZEK, podczas gdy tylko u 4% występowały wyłącznie zmiany typowe dla zapalenia prosówkowego skóry (8). U kotów, u których rozwija się pęcherzyca liściasta, często pojawiają się ropiejące zmiany wokół podstawy pazurów, a także strupy na pozostałych obszarach ciała, szczególnie na części twarzowej głowy. Złamane trzony włosów, rumień i łysienie mogą towarzyszyć grzybicy skóry. Duże białe łuski lub łupież mogą wskazywać na obecność pasożytów Cheyletiella. Zapalenie ucha zewnętrznego może wystąpić u kotów z nadwrażliwością lub w związku z inwazją Otodectes cynotis.

Testy diagnostyczne

Włosy i materiał zebrany podczas czesania należy sprawdzić pod kątem obecności pcheł lub ich odchodów. W badaniu można również wykryć pasożyty, takie jak Cheyletiella spp. lub Felicola subrostratus. Pobranie zeskrobin skóry zaleca się w przypadku podejrzenia obecności takich pasożytów jak Demodex spp., Notoedres cati i Sarcoptes scabiei. Niekiedy należy wdrożyć leczenie próbne, aby wyeliminować pasożyty. Nadwrażliwość na ukąszenia pcheł można opanować, stosując odpowiednie, szybko działające i skuteczne środki przeciwko dorosłym pasożytom, takie jak spinosad, nitenpyram lub fluralaner. Należy zwrócić uwagę na specyfikę cyklu życiowego pcheł (i wyjaśnić ją właścicielom), ponieważ większość produktów przeznaczonych do likwidacji dorosłych owadów nie likwiduje jaj pasożytów, a koty trzeba chronić przed wylęgającymi się pchłami przez kilka tygodni lub miesięcy. Podczas próby wykluczenia nadwrażliwości na ukąszenia pcheł należy również pamiętać o konieczności zlikwidowania pasożytów u wszystkich zwierząt, która mają kontakt z kotem.

Badanie kału metodą flotacji może być pomocne w potwierdzeniu obecności pasożytów, ponieważ umożliwia wykrycie Otodectes, Notoedres, Cheyletiella, Demodex gatoi (ryc. 6), Lynxacarus radovskyi i Trombicula (19). Obecność tasiemców Dipylidium caninum może wskazywać na obecność pcheł, które są ich żywicielem pośrednim (20).

We wszystkich przypadkach prosówkowego zapalenia skóry należy wykonać badanie cytologiczne. Cytologia jest nieoceniona w diagnozowaniu i monitorowaniu kontroli zakażeń bakteryjnych i drożdżakowych, a także w diagnozowaniu i monitorowaniu stanów takich jak pęcherzyca liściasta i dermatofitoza. W przypadku stwierdzenia zakażenia bakteryjnego może być wskazane wykonanie posiewu bakteryjnego i badania lekowrażliwości, które pozwolą na właściwe dobranie ogólnych środków przeciwdrobnoustrojowych. Posiew mikologiczny, badanie w świetle lampy Wooda, bezpośrednie badanie mikroskopowe włosa, dermatoskopia i test PCR w kierunku dermatofitów mogą być pomocne w rozpoznaniu dermatofitozy. Oczywiście żaden z tych testów nie jest w 100% czuły ani specyficzny, a uzyskane wyniki należy interpretować w odniesieniu do klinicznych zmian chorobowych, badania klinicznego i wywiadu.

Po wykluczeniu lub zwalczeniu przyczyn zakaźnych może być konieczne wykonanie dodatkowych badań diagnostycznych. Biopsje tkanek i dermatohistopatologia mogą być pomocne w wykluczeniu pęcherzycy liściastej, niepożądanych działań leków na skórę, pokrzywki barwnikowej i nowotworzenia. Mogą również być przydatne w diagnozowaniu nadwrażliwości. Ogólne badanie krwi i analiza moczu mogą wspomóc wykluczenie chorób ogólnoustrojowych, takich jak nadczynność tarczycy lub infekcje wirusowe, które mogą predysponować do rozwoju infekcji lub upośledzonego gojenia się ran.

Jeżeli w wywiadzie uzyskano informację o występowaniu niesezonowego świądu przyczyniającego się do prosówkowego zapalenia skóry, to po wykluczeniu nadwrażliwości na ukąszenia pcheł zaleca się wprowadzenie diety z ograniczoną zawartością nowych białek lub diety z białkiem zhydrolizowanym, które umożliwią wykluczenie niepożądanej skórnej reakcji pokarmowej. W większości przypadków co najmniej część objawów powinna osłabnąć w ciągu 6 tygodni od rozpoczęcia stosowania diety eliminacyjnej, ale uzyskanie ich pełnego ustąpienia może potrwać do 12 tygodni (2). Po zakończeniu diety eliminacyjnej należy przeprowadzić tzw. prowokację, która polega na podaniu pierwotnej karmy i umożliwia potwierdzenie rozpoznania niepożądanej reakcji pokarmowej.

Śródskórne i serologiczne testy alergiczne mogą być przydatne w doborze leczenia u pacjentów z zespołem atopowym kotów rozpoznanym na podstawie objawów klinicznych, szczegółowych badań i wywiadu. Można je traktować jako diagnostykę różnicową, która pozwala na wyeliminowanie innych przyczyn (np. niepożądanej skórnej reakcji pokarmowej, alergicznego pchlego zapalenia skóry, wszołowicy itp.). Testów alergicznych nie należy natomiast stosować do rozpoznawania zespołu atopowego kotów. 

Leczenie

Skuteczne wyleczenie prosówkowego zapalenia skóry wymaga wyeliminowania wszystkich zakażeń, a także identyfikacji i leczenia wszystkich przyczyn pierwotnych. 

Jeżeli w wywiadzie uzyskano informację o występowaniu niesezonowego świądu przyczyniającego się do prosówkowego zapalenia skóry, to po wykluczeniu nadwrażliwości na ukąszenia pcheł zaleca się wprowadzenie diety z ograniczoną zawartością nowych białek lub diety z białkiem zhydrolizowanym, chorobowych lub w celu przyspieszenia leczenia zmian bardziej rozsianych. Istotne znaczenie dla powodzenia terapii ma ograniczenie pielęgnacji własnej pacjenta po miejscowym zastosowaniu odpowiednich leków. Może to wymagać użycia kołnierza elżbietańskiego lub odwracania uwagi zwierzęcia poprzez zabawę, dopóki produkt nie wyschnie lub nie zostanie wchłonięty.

Wszystkie przypadki uogólnionej dermatofitozy należy leczyć miejscowo. Potwierdzono skuteczność kąpania kota dwa razy w tygodniu w 2% wielosiarczku wapnia oraz stosowania płukanki z 2% mikonazolu z 2% chlorheksydyną lub 0,2% enilkonazolu (23). W przypadku zastosowania terapii ogólnej, dobrym rozwiązaniem są itrakonazol i terbinafina. Leczenie należy kontynuować do momentu uzyskania 2–3 ujemnych hodowli grzybów w odstępach tygodniowych. Należy pamiętać o zaraźliwej naturze grzybicy skórnej i odizolować chore koty lub zlecić leczenie produktami przeznaczonymi do stosowania miejscowego wszystkim osobom i zwierzętom mającym kontakt z pacjentem. Podczas zwalczania zakażeń dermatofitami ważna jest także kontrola środowiskowa, ponieważ ich zarodniki mogą pozostać w środowisku żywe nawet przez 18 miesięcy (16). Klientów należy poinstruować, jak zmniejszyć zanieczyszczenie środowiska przez odkurzanie i stosowanie elektrostatycznych ściereczek do zbierania włosów, a następnie dezynfekcję 0,5% podchlorynem sodu lub produktami zawierającymi aktywny tlen (16).

Choroby pasożytnicze należy leczyć odpowiednimi środkami przeciwpasożytniczymi dobranymi na podstawie wyników badań lub wstępnego rozpoznania. W celu zwalczenia większości pasożytów u kotów można zastosować powtórną dawkę środka przeciwpasożytniczego o szerokim spektrum działania, takiego jak selamektyna lub 10% imidaklopryd z 1% moksydektyną. Inwazje D. gatoi mogą być szczególnie trudne do leczenia i często wymagają 6 cotygodniowych kąpieli z użyciem wielosiarczku wapnia zarówno osobników ze stwierdzoną obecnością pasożyta, jak i wszystkich kotów mających z nimi kontakt (12). Dowiedziono również, że cotygodniowe stosowanie 10% imidaclopridu z 1% moksydektyną może być skuteczne w zwalczaniu inwazji D. gatoi (24).

Nadwrażliwość na ukąszenia pcheł jest najczęstszą przyczyną przewlekłego prosówkowego zapalenia skóry u kotów na całym świecie i należy ją uwzględnić w rozpoznaniu różnicowym w każdym przypadku choroby występującym w regionach endemicznych dla pcheł. W pierwszej kolejności zaleca się wdrożenie leczenia za pomocą środków zwalczających dorosłe pchły, co opisano w części dotyczącej testów diagnostycznych. Niekiedy pełne ustąpienie objawów można uzyskać dopiero po 2–3 miesiącach terapii. Podczas diagnozowania w kierunku nadwrażliwości na ukąszenia pcheł leczeniu należy poddać wszystkie zwierzęta mające kontakt z chorym kotem, a środowisko, w którym przebywają zwierzęta, zdezynfekować, aby zmniejszyć ryzyko narażenia na pchły.

W przypadku rozpoznania niepożądanej reakcji skórnej na pokarm, uzyskania poprawy podczas próbnego stosowania diety eliminacyjnej i pogorszenia po ponownym podaniu poprzedniej karmy, zaleca się podjęcie próby zidentyfikowania konkretnych alergenów pokarmowych przez prowokacyjne podawanie poszczególnych składników tej karmy. W przyszłości ich unikanie będzie stanowiło element terapii. Jako alternatywę zaleca się długoterminowe podawanie dobrze zbilansowanej diety z ograniczoną zawartością białka lub diety zawierającej białka zhydrolizowane.

U kotów z atopowym zapaleniem skóry można korzystać z różnych opcji leczenia. Po wykonaniu testów alergicznych można przeprowadzić odczulanie swoiste dla określonego alergenu. Zaleca się leczenie objawowe przy pomocy leków takich jak cyklosporyna, glikokortykosteroidy i środki przeciwhistaminowe oraz postępowanie wspomagające z zastosowaniem diet zawierających składniki wspierające barierę skórną oraz długołańcuchowe wielonienasycone niezbędne kwasy tłuszczowe, głównie z grupy omega-3. Miejscowe leczenie środkami przeciwdrobnoustrojowymi, glikokortykosteroidami i środkami miejscowo znieczulającymi, takimi jak pramoksyna, również może być korzystne u pacjentów z atopowym zapaleniem skóry.

Przyczyn powstawania prosówkowego zapalenia skóry u kotów jest wiele, a skuteczna terapia zależy od ustalenia i zwalczenia wszystkich zakażeń i pozostałych czynników etiologicznych. Nadwrażliwość na ukąszenia pcheł jest najczęstszą przyczyną prosówkowego zapalenia skóry i należy ją brać pod uwagę w rozpoznaniu różnicowym u każdego kota wykazującego objawy choroby.