Siatki centylowe dla szczeniąt

Wstęp

Konsultacje szczeniąt i kociąt są dla lekarzy weterynarii codziennością i na ogół mają przyjemny przebieg dla wszystkich zainteresowanych stron. Są również niezwykle istotne, jeśli chodzi o zapewnienie młodemu zwierzęciu jak najlepszego startu w dorosłe życie. Przynajmniej część konsultacji należy poświęcić na omówienie kwestii dotyczących prawidłowego żywienia, dlatego zanim przejdziemy do tematu siatek centylowych, wyjaśnimy dlaczego tak ważne jest, aby podczas pierwszych wizyt w lecznicy rozmawiać z opiekunami na temat żywienia ich czworonożnych podopiecznych.

Po co rozmawiać o żywieniu?

Socjalizacja i habituacja

Wizyty w lecznicy co kilka tygodni w celu kontroli masy ciała mogą być świetnym sposobem nie tylko na monitorowanie rozwoju szczenięcia, ale też na jego socjalizację. Zwierzę ma okazję do zbudowania pozytywnych skojarzeń z lecznicą, jeśli nagradzane jest pochwałą i smakołykami np. za wejście na wagę, czy pozwolenie lekarzowi na przeprowadzenie krótkiego badania fizykalnego w celu oceny kondycji jego ciała (BCS).

Częste wizyty

W pierwszym roku życia szczenięta i kocięta muszą odwiedzić lecznicę wiele razy – w celu otrzymania szczepień, odrobaczenia, czy poddania zabiegowi sterylizacji. Są to doskonałe okazje do porozmawiania z opiekunami na temat tego, jak przebiega rozwój ich czworonogów oraz do udzielenia im porad dotyczących ich żywienia (Ryc. 1).

Profilaktyka

Według raportu Amerykańskiego Stowarzyszenia na Rzecz Zapobiegania Otyłości u Zwierząt Domowych z 2018 r., prawie 60% psów i kotów w USA miało nadwagę lub było otyłe1

. Wdrożenie programów odchudzania zwierząt bywa nie lada wyzwaniem! Niektórych opiekunów trudno przekonać nawet do podjęcia tego tematu, a pomaganie w osiągnięciu idealnej masy ciała psu lub kotu, u którego prawidłowy poziom tkanki tłuszczowej przekroczony jest o 15 do 20% musi zająć trochę czasu. Personel lecznicy powinien wiedzieć jak prowadzić te trudne rozmowy i wdrażać programy odchudzania, ale innym podejściem do epidemii otyłości jest też skupienie się na profilaktyce. Znacznie lepiej jest zapobiegać otyłości i podjąć temat, gdy zwierzę jest jeszcze młode i zdrowe. Jeśli personel lecznicy zdoła na tym etapie skutecznie omówić ryzyko związane z otyłością i zapewnić zainteresowanym opiekunom odpowiednie narzędzia zapobiegające jej rozwojowi u ich szczeniąt i kociąt, możliwe będzie zmniejszenie liczby zwierząt z nadwagą i otyłością. Przeszkolenie opiekunów w kwestiach takich jak idealne tempo przyrostu masy ciała, ocena kondycji ciała, prawidłowe dawkowanie karmy i stosowanie odpowiednich smakołyków sprawi, że będą oni bardziej otwarci na wczesne zalecenia, jeśli ich zwierzę zacznie przybierać na wadze.

Profesjonalna porada

Opiekunowie chcą rozmawiać na temat żywienia swoich czworonożnych podopiecznych z personelem lecznicy, z której usług korzystają. Przeprowadzenie takich rozmów na wczesnym etapie życia zwierzęcia świadczy o proaktywnym podejściu i pokazuje, że to lecznica jest najlepszym źródłem informacji dotyczących żywienia psów i kotów. Dzięki temu, gdy opiekun otrzyma zalecenia żywieniowe od hodowcy, przyjaciela, pracownika sklepu zoologicznego lub innej osoby o dobrych intencjach istnieje większa szansa, że zanim wprowadzi te zalecenia w życie najpierw skonsultuje je w swojej lecznicy, aby upewnić się, co do ich trafności.

Zaangażowanie opiekunów i ich gotowość do nabywania wiedzy

Istnieje powód, dla którego wszyscy uwielbiają wizyty szczeniąt i kociąt w lecznicy i nie chodzi wyłącznie o możliwość przytulenia zdrowego i uroczego pacjenta. Opiekunowie są tak samo podekscytowani jak zespół lecznicy i często nie mogą doczekać się pochwalenia się swoim nowym domownikiem. Są bardziej zmotywowani do dbania o zdrowie swoich podopiecznych na wszystkie możliwe sposoby i na ogół chętnie korzystają z porad na temat prawidłowego żywienia. Sugestie dotyczące odmierzania dawek karmy za pomocą wagi gramowej czy unikania wysokokalorycznych przysmaków mogą zniechęcać opiekunów chorych zwierząt, ponieważ bywają przytłoczeni wieloma innymi zaleceniami odnośnie leczenia, a kwestie diety spadają wówczas na sam koniec listy zadań. Opiekunowie szczeniąt i kociąt bywają bardziej otwarci na tego typu sugestie, a jeśli pewne zasady przyswoją odpowiednio wcześnie o wiele łatwiej będzie im przestrzegać ich przez całe życie zwierzęcia. Ponadto, badania dotyczące komunikacji z klientami w placówce weterynaryjnej wykazały, że opiekunowie zwierząt domowych chcą współpracować z lekarzem weterynarii2

. Dzięki rozmowom na temat żywienia prowadzonym na wczesnym etapie możemy nawiązać współpracę i zbudować silniejszą relację z klientami lecznicy.

Biorąc pod uwagę wszystkie wspomniane wyżej fakty, nadszedł czas, aby przyjrzeć się niezwykle przydatnemu narzędziu, jakim są siatki centylowe.

Czym są siatki centylowe?

Siatki centylowe mogą być bardziej znane opiekunom zwierząt, którzy mają również dzieci, ponieważ są narzędziem wykorzystywanym przez pediatrów i pielęgniarki do monitorowania fizycznego rozwoju niemowląt i dzieci. Siatki centylowe mają postać wykresów będących graficznym odwzorowaniem danej cechy (np. wzrostu, masy ciała, indeksu masy ciała i wieku) 3

. W medycynie ludzkiej stosowane są już od 1977 roku, a dzięki nim można ustalić, czy dziecko prawidłowo rośnie i przybiera na wadze. Podobne narzędzie stworzone zostało niedawno przez Centrum Żywienia Zwierząt Domowych Waltham, placówkę naukowo-badawczą należącą do segmentu Mars Petcare 4

. Siatki centylowe zostały opracowane na podstawie danych dotyczących dziesiątek tysięcy zdrowych psów i służą obecnie personelowi lecznic weterynaryjnych do sprawdzenia, czy szczenięta rozwijają się adekwatnie do swojego wieku.

Przy tworzeniu siatek centylowych dla szczeniąt należało wziąć pod uwagę jeden dodatkowy czynnik, tj. ogromną różnorodność ras psów – nie istnieje uniwersalny wykres, który można zastosować do każdej z nich. W związku z tym, obecnie dostępnych jest dziesięć siatek centylowych dla psów, które uporządkowano według płci i szacowanej wielkości osobnika dorosłego (<6,5 kg, 6,5-9 kg, 9-15 kg, 15-30 kg, oraz 30-40 kg)5

.

Jakich informacji potrzebujemy?

Aby sporządzić siatkę centylową dla szczenięcia, należy uwzględnić następujące informacje:

• płeć szczenięcia – istnieją osobne siatki dla osobników płci męskiej i żeńskiej;
• szacowana masa ciała po osiągnięciu dorosłości; wartość tę można ustalić na podstawie masy ciała rodziców (przy założeniu, że kondycja ciała obojga rodziców jest prawidłowa) lub wzorca rasy;
• wiek szczenięcia w tygodniach;
• masa ciała szczenięcia w kilogramach.

Po wprowadzeniu powyższych danych, można wydrukować odpowiednią siatkę centylową, na którą naniesiona jest masa ciała i wiek szczenięcia. Wszystkie 10 siatek centylowych można pobrać w postaci plików PDF ze strony: https://www.waltham.com/resources/puppy-growth-charts.

Jak często przeprowadzać pomiary?

Aby jak najdokładniej zinterpretować dane, potrzebne są częste pomiary, szczególnie we wczesnym okresie życia szczenięcia. Pozwala to ustalić, początkową krzywą na kilka pierwszych miesięcy życia, co daje lepsze wyobrażenie o tym, jaka powinna być jego docelowa masa ciała w danym wieku. Szczenięta należy ważyć co najmniej raz na dwa tygodnie, ale najlepszą opcją jest ważenie ich co tydzień. Pomiary warto przeprowadzać o tej samej porze, ponieważ czas ostatniego posiłku, stopień wypełnienia jelit i nawodnienia mogą powodować wahania wagi w ciągu dnia.

Niektórzy opiekunowie nie są w stanie przyprowadzać szczenięcia na cotygodniową kontrolę masy ciała w lecznicy, np. ze względu zbyt napięty harmonogram lub mieszkanie w dużej odległości od danej placówki. W takich sytuacjach do rozważenia są następujące opcje domowe:

• Waga łazienkowa: jeżeli opiekun może bezpiecznie wziąć szczenię na ręce, wystarczy zważyć się razem z nim, a następnie odjąć od uzyskanego wyniku własną masę ciała
• Waga bagażowa: małe szczenięta można umieścić na wadze w transporterze, a następnie odjąć ciężar pustego transportera od uzyskanego wyniku.
• Waga dla zwierząt: urządzenia tego typu można nabyć w sklepach internetowych, a ich cena zależy od rozmiarów wagi.

Nawet jeśli szczenię ważone jest raz na tydzień w domu, najlepiej byłoby przyprowadzić je też na comiesięczną wizytę w lecznicy (której termin często będzie zbiegać się z terminem wykonania szczepień przypominających), co pozwoli jej personelowi sprawdzić, czy szczenię rozwija się prawidłowo i przeprowadzić ocenę kondycji ciała w skali BCS.

Praktyczne zastosowanie siatek centylowych

Po sporządzeniu siatki centylowej dla danego pacjenta, ważne jest, aby prawidłowo z niej korzystać. Siatki pomagają z dość dużym prawdopodobieństwem przewidzieć, w jakim tempie szczenię będzie rosło na podstawie wyznaczonych dla niego krzywych centylowych. W jednym z niedawno przeprowadzonych badań porównano siatki centylowe opracowane dla grupy psów zdrowych oraz grupy psów o nieprawidłowej kondycji ciała 6

. Ustalono, że u zdrowych psów odstępstwa od pierwotnie wyznaczonej krzywej centylowej zdarzały się bardzo rzadko, natomiast psy, u których do 3 roku życia rozwinęła się otyłość rosły w szybszym tempie, a większość z nich podczas okresu wzrostu przekroczyła jedną lub więcej linii centylowych. Siatka centylowa powinna zatem służyć do sprawdzenia czy szczenię rośnie zgodnie z krzywą centylową, od której rozpoczęliśmy pomiary, przy czym należy unikać przekraczania tej krzywej. Jeśli szczenię zbliża się do linii powyżej swojej krzywej, oznacza to, że rośnie ono zbyt szybko, a podaż energii należy wówczas zredukować; natomiast, gdy szczenię zbliża się do linii poniżej swojej krzywej, oznacza to zbyt powolny wzrost i konieczność zwiększenia podaży energii.

O czym jeszcze pamiętać podczas kontroli masy ciała?

Kontrola masy ciała nie obejmuje tylko samego zważenia szczenięcia i naniesienia wyniku pomiaru na siatkę centylową. Personel lecznicy może skorzystać z tej okazji, aby sprawdzić kilka innych ważnych kwestii:

• Dotychczasowy sposób żywienia: warto zapytać o to, czym karmione jest szczenię i w jakich ilościach. Od czasu ostatniej wizyty opiekunowie mogli samodzielnie zdecydować o zmianie karmy lub dostosowaniu wielkości porcji.
• BCS: chociaż ocena kondycji ciała w skali BCS nie została jeszcze zatwierdzona dla szczeniąt, tak czy inaczej warto ją przeprowadzić, ponieważ jej wynik w połączeniu z aktualną wagą i wartościami odczytanymi z siatki centylowej może pomóc w ustaleniu czy szczenię ma nadwagę lub niedowagę. Może to również pomóc szczenięciu przyzwyczaić się do tego rodzaju badania, a opiekunów warto zachęcić do regularnego przeprowadzania oceny BCS w domu.
• Aktywność: warto zapytać o poziom aktywności szczenięcia – czy zaczęło uczęszczać na zajęcia z posłuszeństwa lub chodzić na częstsze spacery? Wzrost poziomu aktywności może wymagać zwiększenia podaży energii.

Wady siatek centylowych

• Psy ras olbrzymich (o masie ciała powyżej 40 kg u osobników dorosłych): tobecnie dostępne siatki centylowe zatrzymują się na poziomie 40 kg, ponieważ badacze ustalili, że psy ras olbrzymich rosną w różnym tempie w zależności od rasy, co uniemożliwia opracowanie standardowych krzywych 5
  Salt C, Morris PJ, German AJ, et al. Growth standard charts for monitoring bodyweight in dogs of different sizes. PLOS One 2017;12(9).
  W przypadku pacjenta rasy olbrzymiej lekarz weterynarii może postępować zgodnie ze wszystkimi powyższymi sugestiami, ale powinien opracować dla niego indywidualną siatkę centylową do śledzenia przyrostu masy ciała wraz z wiekiem. Pozwala to monitorować przebieg procesu wzrostu i dostosować podaż energii w razie stwierdzenia dużego przyrostu masy ciała lub w sytuacji, gdy zwierzę przybiera na wadze wolniej niż oczekiwano.
• Psy ras mieszanych: siatki centylowe można stosować w przypadku psów ras mieszanych, ale wyzwanie polega na tym, że określenie docelowej masy ciała w wieku dorosłym może być trudne jeśli nie ma pewności co do pochodzenia zwierzęcia. Autor zaleca „odgadnąć” mieszankę ras tak trafnie jak to możliwe i wykorzystać pierwszych kilka pomiarów do ustalenia najwłaściwszej dla danego szczenięcia krzywej wzrostu. Inną opcją jest zaproponowanie opiekunom przeprowadzenia badań genetycznych, jeśli byliby zainteresowani ustaleniem od jakich ras pochodzi ich pies.
• Koty: nie istnieją obecnie dostępne siatki centylowe dla kotów, ale podobnie jak w przypadku psów ras olbrzymich, można sporządzić indywidualną siatkę dla danego pacjenta w oparciu o jego dane i postępując zgodnie z tymi samymi wytycznymi.

Opis przypadku – Remus

Remus to szczenię płci męskiej, mieszaniec owczarka szkockiego i niemieckiego (Ryc. 2) Adoptowany ze schroniska przez nową opiekunkę, która zaczęła podawać mu komercyjną karmę przeznaczoną dla szczeniąt owczarka niemieckiego. Remus został zważony podczas swojej pierwszej wizyty w lecznicy weterynaryjnej w wieku 10 tygodni, a opiekunka znała też jego wagę w wieku 8 tygodni, ponieważ tę informację uzyskała w schronisku. Ze względu na to, że Remus jest mieszańcem, ustalenie jego docelowej masy ciała było trudniejsze. Zdecydowano się na wybór siatki odpowiedniej dla psów o docelowej masie ciała od 30-40 kg.

W wieku 10 tygodni Remus ważył 6 kg i tę wartość naniesiono na siatkę centylową. Opiekunka Remusa zdecydowała się podawać mu komercyjną karmę dla szczeniąt, a konkretnie suchą karmę dla szczeniąt ras dużych firmy Royal Canin. Karma ta dostarcza 366,7 kcal na 100 gram lub 352 kcal na miarkę. Zapotrzebowanie energetyczne Remusa oszacowano na 805 kalorii dziennie (współczynnik RER pomnożony przez współczynnik DER równy 3, ponieważ Remus był w wieku poniżej 4 miesięcy*) 7(2 X RER stosuje się na ogół u szczeniąt powyżej 4 miesiąca życia, natomiast kastrowane psy dorosłe potrzebują zazwyczaj między 1,4-1,6 X RER, chociaż zapotrzebowanie to może być niższe lub wyższe w zależności od poziomu aktywności zwierzęcia). Dzienna dawka karmy zalecona Remusowi wynosiła 2 ¼ miarki (792 kalorii).

* RER = spoczynkowe zapotrzebowanie na energię; DER = dzienne zapotrzebowanie na energię

Kontrolne pomiary masy ciała w 14. i 18. tygodniu życia wyniosły odpowiednio 12 kg i 16 kg (Ryc. 3), co mieściło się w okolicach 50. centyla. Na tym etapie dawkę karmy zwiększono do 3 ¼ miarki (1144 kalorii). Kolejna wizyta odbyła się, gdy Remus miał 6 miesięcy, wykonano wówczas test na obecność nicieni sercowych i zważono psa, aby ustalić dawkę doustnych leków profilaktycznych. Podczas tej wizyty Remus ważył 25 kg, co zgodnie z jego siatką centylową nieznacznie przekraczało przewidywaną masę ciała w tym wieku (Ryc. 4). W tamtym czasie Remus dostawał łącznie 4 ½ miarki karmy dziennie (1584 kalorie), zalecono zatem zmniejszenie podaży kalorii o 10% (tj.., 389 gram (1426 kalorii)). Opiekunce zalecono też ważenie karmy na wadze gramowej dla większej precyzji 8, a ponieważ obawiała się, że po zmniejszeniu dawki Remus będzie bardziej dopominał się o jedzenie, zaczęła karmić go z miski spowalniającej jedzenie (Ryc. 5).

Kolejne wizyty kontrolne odbyły się, gdy Remus miał 28 i 30 tygodni; w wieku 28 tygodni ważył 26 kg, a ponieważ wartość ta nie odchylała się znacząco od krzywej (Ryc. 6), nie zalecono żadnych zmian w dawkowaniu karmy. W wieku 30 tygodni Remus ważył 27 kg, co oznaczało powrót do 50. centyla. Opiekunka zdecydowała się na zakup wagi domowej, aby móc częściej kontrolować masę ciała psa i zmieniać dawkowanie karmy w razie potrzeby (Ryc. 7). W dniu swoich pierwszych urodzin Remus ważył 32 kg, co było dokładnie tym wynikiem, jakiego spodziewano się na podstawie jego siatki centylowej!

Wniosek

Nadrzędnym celem lekarza weterynarii jest wspieranie opiekunów w skutecznym dbaniu o ich zwierzęta, a działania w tym zakresie warto rozpocząć już na wczesnym etapie życia kociąt i szczeniąt. Do obowiązków zespołu lecznicy należy udzielanie porad dotyczących żywienia, doboru odpowiedniej karmy, dawkowania i odmierzania zalecanych porcji za pomocą wagi gramowej, stosowania niskokalorycznych przysmaków, a także monitorowanie masy i kondycji ciała czworonogów. Podjęcie tych wszystkich kroków na wczesnym etapie może pomóc w edukowaniu opiekunów w kwestii tego, jak troszczyć się o to, aby ich zwierzęta cieszyły się dobrym zdrowiem i samopoczuciem przez długie lata.